Poradnik - ngo.pl

Podczas ostatniego walnego zebrania członków stowarzyszenia dokonaliśmy zmian w statucie. Informację o zmianie statutu wraz ze stosowną uchwałą zgłosiliśmy do KRS, jednak sąd większość naszych zmian zakwestionował i wydał postanowienie, w którym odmówił dokonania zmian statutu. Ponieważ nie zgodziliśmy się z postanowieniem, złożyliśmy apelację od tego postanowienia przed upływem 14 dni od otrzymania postanowienia. W odpowiedzi na apelację sąd wydał postanowienie o odrzuceniu skargi – nie odniósł się do tego, że wnieśliśmy apelację. Sąd stwierdził, że skarga na postanowienie referendarza powinna być złożona w terminie tygodniowym od doręczenia postanowienia i że w związku z tym przekroczyliśmy termin. Czy to oznacza, że od postanowienia Krajowego Rejestru Sądowego apelacja nie przysługuje?

! Pisma z Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) są opatrzone informacją o pochodzeniu, czyli że pismo wysłano z sądu rejonowego – wydział gospodarczy krajowego rejestru sądowego. Sąd rejonowy to sąd pierwszej instancji. Szukając zasad odwoływania się od rozstrzygnięć sądu pierwszej instancji w postępowaniu cywilnym (np. w internecie czy literaturze prawniczej) można dowiedzieć się, że podstawowym środkiem odwoławczym od orzeczenia pierwszej instancji jest apelacja.

Przepisy regulujące tryb odwoływania się od orzeczeń zapadłych w Krajowym Rejestrze Sądowym znajdują się w kodeksie postępowania cywilnego (kpc). Jednak nie da się wskazać jednego miejsca, gdzie znajduje się zbiór przepisów określających tryb postępowania, bowiem przepisy te są „porozrzucane” w różnych miejscach i faktycznie trudno laikowi odnaleźć właściwy tryb odwoławczy.

Zgodnie brzmieniem art. 518 kpc  „Od postanowień sądu pierwszej instancji orzekających co do istoty sprawy przysługuje apelacja (…)”. W dalszych przepisach jest mowa, że apelację należy wnieść w terminie 2 tygodni od otrzymania rozstrzygnięcia sądu wraz z uzasadnieniem.

Dlaczego więc w opisywanym przypadku Sąd uznał, że pismo, które złożyło NGO było skargą, a nie apelacją? W dodatku skargą złożoną po terminie? Dlatego, że kluczowe znaczenie ma fakt – kto wydaje rozstrzygnięcia – sędzia czy referendarz sądowy (oraz oczywiście treść rozstrzygnięcia).

Co prawda i referendarz sądowy, i sędzia wydają rozstrzygnięcia w sądach (referendarz zazwyczaj w sądach rejonowych, choć w niektórych przypadkach również w sądach okręgowych). Są też inne podobieństwa, np. referendarze, tak jak sędziowie korzystają z przymiotu niezawisłości. Jednak rozstrzygnięcia sędziów i referendarzy nie mają jednakowej „mocy” i różny jest sposób odwoływania się od rozstrzygnięć przez nich wydawanych.

Prawo o ustroju sądów powszechnych mówi, że referendarze wykonują określone czynności należące do sądów w zakresie ochrony prawnej – odróżniając te czynności od czynności w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Różnica pomiędzy czynnościami sądu z zakresu ochrony prawnej a czynnościami sądu z zakresu wymiaru sprawiedliwości jest trudno uchwytna (nie tylko dla przeciętnego obywatela). Ważne jest to, że kpc odróżnia postanowienia wydane przez sędziów i postanowienia wydane przez referendarzy sądowych, i wskazuje specjalną ścieżkę „odwoławczą” od postanowień wydanych przez referendarzy.

Zgodnie z art. 398 (22) kpc na orzeczenie referendarza przysługuje skarga (a nie apelacja), którą należy wnieść w terminie 1 tygodnia od daty otrzymania odpisu orzeczenia. Dlatego sąd potraktował pismo stowarzyszenia zatytułowane „apelacja” jako skargę – bo taki jest właściwy tryb odwoławczy. Skargę na orzeczenie referendarza rozpatruje sąd, w którym wydano orzeczenie (czyli ten sam sąd, w którym działa referendarz wydający rozstrzygnięcie). To oznacza, że skargę rozpatruje sędzia, a nie referendarz. Dopiero rozstrzygnięcie sędziego w wyniku wniesienia skargi ma moc rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji i dopiero na rozstrzygnięcie sędziego przysługuje apelacja.

Tryb ten – czyli skarga na orzeczenie referendarza – jest instrumentem kontroli sądu nad orzeczeniami referendarzy (którzy statusu sędziego nie mają).

Skargę na orzeczenie referendarza rozpatruje sędzia i wydaje postanowienie w przedmiocie rozpatrzenia skargi. Takie postanowienie jest uznawane za rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji i dopiero od takiego postanowienia może przysługiwać apelacja.

Jednak w omawianym przypadku pojawiła się kolejna komplikacja – apelacja przysługuje od rozstrzygnięcia merytorycznego. W opisywanej sytuacji nie zapadło rozstrzygnięcie merytoryczne (czyli rozstrzygające o istocie sprawy) – sąd skupił się na kwestiach formalnych, w tym przypadku na tym, że skargę wniesiono po terminie 1 tygodnia – i z tego powodu pismo organizacji odrzucił.

Apelacja przysługuje od rozstrzygnięcia merytorycznego (co do istoty sprawy). Jednak w postępowaniu sądowym zawsze najpierw dokonywana jest ocena formalna. Przy ocenie formalnej sąd nie bada, czy dana czynność jest zasadna, nie ocenia argumentów merytorycznych, tylko sprawdza czy formalnie („technicznie”) czynność (np. skarga) jest dopuszczalna.

Kiedy skarga zostanie wniesiona prawidłowo pod kątem formalnym, sąd (dopiero wtedy) będzie oceniał sprawę merytorycznie. Jeśli pod względem formalnym skarga jest wniesiona nieprawidłowo (np. po przekroczeniu wymaganego terminu), to sąd skargę odrzuci.

Tak więc przy odrzuceniu skargi sąd nie przygląda się sprawie merytorycznie, tylko daną czynność odrzuca (tu skargę) z powodów formalnych, np. z powodu przekroczenia terminu, w jakim należało dokonać czynności bądź niezachowania wymogów np. co do zawartości pisma czy też złożenia go przez właściwy podmiot. Na odrzucenie skargi przysługuje zażalenie, a nie apelacja. Rozpatrując zażalenie sąd (nadal) nie rozstrzyga sprawy merytorycznie.

Sąd może w wyniku wniesionej prawidłowo skargi wydać rozstrzygnięcie takie samo jak referendarz – utrzymać orzeczenie referendarza w mocy (jest to już rozstrzygnięcie merytoryczne). Od takiego postanowienia sądu przysługuje apelacja.

Aby wybrać właściwy tryb odwoławczy, trzeba dokładnie czytać pismo wysłane przez sąd. Nie ma szans, żeby każdy obywatel i przedstawiciel NGO doskonale orientował się w przepisach – na szczęście nie jest to niezbędne. Do rozstrzygnięć przysyłanych przez sąd dołączone jest pouczenie o możliwości wniesienia odwołania. Sąd wskazuje właściwy tryb odwoławczy. W omawianym przykładzie też tak było – ale nasz czytelnik pouczenie zauważył dopiero po tym, jak sąd skargę odrzucił.

Od postanowienia KRS przysługuje apelacja – ale nie jest to pierwsza czynność w procesie odwoławczym.

Generalnie procedura odwoławcza od postanowień KRS wygląda następująco:

• najpierw skarga (w terminie 1 tygodnia od doręczenia orzeczenia referendarza);
• następnie apelacja (w terminie dwóch tygodni od doręczanie orzeczenia sędziego).

Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 155)

Art. 367

§ 1. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji.

§ 2. Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako pierwszej instancji - sąd apelacyjny.

§ 3. Rozpoznanie sprawy następuje w składzie trzech sędziów zawodowych. Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sąd w składzie jednego sędziego.

§ 4. Postanowienie o przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych, o odmowie zwolnienia, o odrzuceniu wniosku o zwolnienie oraz o nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazaniu na grzywnę, jak również postanowienie o ustanowieniu, cofnięciu ustanowienia, o odrzuceniu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz o skazaniu na grzywnę i nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia ich wynagrodzenia sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.

Art. 369

§ 1. Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem.

§ 2. Jeżeli strona nie zgłosiła wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do zgłoszenia takiego wniosku.

§ 3. Termin, o którym mowa w § 1 i 2, uważa się za zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła apelację do sądu drugiej instancji. W takim wypadku sąd ten niezwłocznie przesyła apelację do sądu, który wydał zaskarżony wyrok.

Art. 518

Od postanowień sądu pierwszej instancji orzekających co do istoty sprawy przysługuje apelacja. Na inne postanowienia sądu pierwszej instancji, w wypadkach wskazanych w ustawie, przysługuje zażalenie.

Art. 5181

(…)

§ 3. W razie wniesienia skargi na wpis w księdze wieczystej wpis nie traci mocy. Rozpoznając sprawę, sąd zmienia zaskarżony wpis przez jego wykreślenie i dokonanie nowego wpisu lub wydaje postanowienie, którym zaskarżony wpis utrzymuje w mocy albo uchyla go w całości lub w części i w tym zakresie wniosek oddala bądź odrzuca, względnie postępowanie umarza.

§ 3a. W postępowaniu rejestrowym o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz rejestru zastawów w razie wniesienia skargi na orzeczenie referendarza sądowego zarządzające wpis, pozostaje ono w mocy do chwili rozpatrzenia skargi przez sąd rejonowy rozpoznający sprawę jako sąd pierwszej instancji. Rozpoznając sprawę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone orzeczenie i dokonany na jego podstawie wpis zmienia albo utrzymuje w mocy, albo uchyla w całości lub w części i w tym zakresie wniosek oddala bądź odrzuca, względnie postępowanie umarza.

§ 4. Skargę wnosi się do sądu w terminie tygodniowym:

1) od dnia czynności, gdy uczestnik był przy niej obecny lub był o jej terminie zawiadomiony;

2) w innych wypadkach niż wymienione w pkt 1 - od dnia doręczenia zawiadomienia uczestnika o dokonaniu czynności;

3) w przypadku braku zawiadomienia - od dnia dowiedzenia się o dokonaniu czynności, z tym że w postępowaniu o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego dla uczestników postępowania, którym postanowienia co do istoty sprawy nie doręcza się, termin do wniesienia skargi biegnie od daty wpisu w Rejestrze.

Art. 39822

§ 1. Na orzeczenia referendarza sądowego co do istoty sprawy oraz na orzeczenia kończące postępowanie, jak również na orzeczenia, o których mowa w art. 394 § 1 pkt 1, 2, 42 i 5-9, przysługuje skarga, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Skargę rozpoznaje sąd, w którym wydano zaskarżone orzeczenie.

§ 2. W razie wniesienia skargi orzeczenie referendarza sądowego traci moc. Czynności poprzedzające wydanie zaskarżonego orzeczenia pozostają w mocy.

§ 3. Sąd rozpoznaje sprawę jako sąd pierwszej instancji, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

§ 4. Skargę wnosi się do sądu w terminie tygodniowym od dnia doręczenia stronie postanowienia referendarza sądowego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

§ 5. Sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również skargę, której braków nie uzupełniono w terminie.

Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U.2017.700 t.j. z dnia 2017.03.31)

Art. 7

Do postępowania przed sądami rejestrowymi stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U.2018.23 t.j. z dnia 2018.01.05)

Art. 147

§ 1. W sądach do wykonywania określonych w ustawach czynności należących do sądów w zakresie ochrony prawnej, innych niż wymiar sprawiedliwości, są zatrudniani referendarze sądowi i starsi referendarze sądowi, zwani dalej „referendarzami”.

Szukasz informacji i porad dotyczących NGO? Masz problem z prowadzeniem NGO? Potrzebna ci jest pomoc prawna dla NGO? Zadaj pytanie: poradnik.ngo.pl/zapytaj.