Poradnik - ngo.pl

Ochotnicze Straże Pożarne mogą finansować swoją działalność ze źródeł identycznych jak każde inne stowarzyszenie. To olbrzymia szansa dla nich, lecz często niewykorzystana przez słabą świadomość druhów, wąskie kadry zarządzające lub ograniczenia własnych statutów OSP.

Ochotnicze straże pożarne są jednak nieco silniej umocowane w prawodawstwie niż przeciętne stowarzyszenie. Ich działalność z zakresu ochrony przeciwpożarowej i szeroko rozumianego ratownictwa musi być finansowana przede wszystkim ze środków samorządu gminnego oraz budżetu państwa. A warto też wiedzieć o innych środkach dedykowanych tylko dla OSP.

Samorząd gminny jest najważniejszych źródłem finansowania działalności OSP, co wynika zarówno z ustawy o ochotniczych strażach pożarnych, jak i ustawy o samorządzie gminnym. Sposób finansowania uzależniony jest od praktyki w poszczególnych gminach – w jednych środki finansowe są przekazywane dotacją na konto OSP, w innych niniejsze wydatki ponoszone są bezpośrednio z budżetu danej gminy. Wielkość wsparcia teoretycznie zależy od „posiadanych sił i środków”, czyli w praktyce – od zamożności gminy oraz relacji między urzędem gminy a OSP. Zgodnie z ustawą o OSP, gmina zapewnia w ten sposób dla OSP przede wszystkim:

1. obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie i środki łączności oraz ich utrzymanie;
2. ubezpieczenie strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP oraz członków młodzieżowych drużyn pożarniczych i dziecięcych drużyn pożarniczych, w tym ubezpieczenie grupowe, od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania powierzonych zadań;
3. badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych;
4. badania lekarskie kandydatów na strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych.

Ten enumeratywnie wymieniony katalog kosztów faktycznie poszerzony może być o wszelkie wydatki mieszczące się w art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawy o samorządzie gminnym tj. w zapewnieniu „porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia (…)”. Co więcej, Gmina zobligowana jest do finansowania bezpośrednio ze swojego budżetu tzw. ekwiwalentu pieniężnego dla strażaków ratowników biorących udział w akcjach ratowniczo-gaśniczych czy szkoleniach.

Środki te przekazywane są do OSP za pośrednictwem Państwowej Straży Pożarnej. To do jej powiatowych komend wnioski składają poszczególne ochotnicze straże pożarne. Podział środków również nie odbywa się na zasadach konkursowych. Badane są przede wszystkim dyspozycyjność/mobilność jednostek, realne zapotrzebowanie lokalne, wytyczne w zakresie normatywów, klasyfikacja budżetowa (inwestycyjne vs. bieżące) oraz zapewnienie montażu finansowego największych inwestycji w danym regionie (przede wszystkim zakupy pojazdów). Nie bez znaczenia jest również konieczność proporcjonalnego dofinansowania jednostek operacyjno-technicznych w poszczególnych gminach czy w ogóle chęć docenienia każdej działającej OSP.

Niezależnie od tego, jak po wprowadzeniu ustawy o OSP, środki z budżetu Państwa będą nazwane w dokumentach wykonawczych (dotychczas: środki z MSWiA oraz na KSRG), to kluczową rolę w podziale dotacji na daną OSP będą mieli komendanci powiatowi PSP, choć ograniczeni np. wykazem asortymentu do zakupu w ramach dotacji wskazanym przez Komendanta Głównego PSP czy klasyfikacją budżetową.

Wpływy z instytucji ubezpieczeniowych to środki, o których mowa w art. 38 i art. 39 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Zakłady ubezpieczeń są bowiem zobowiązane przekazywać Komendantowi Głównemu Państwowej Straży Pożarnej 10% sumy wpływów, uzyskanych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia od ognia, na uzasadnione potrzeby jednostek ochrony przeciwpożarowej, w szczególności na zapewnienie gotowości bojowej tych jednostek, budowę i modernizację strażnic, a także propagowanie bezpieczeństwa pożarowego. 

Połowa z tych środków trafia, za pośrednictwem PSP, do ochotniczych straży pożarnych. Sposób dystrybucji tych środków określa minister właściwy do spraw wewnętrznych. Realnie kryteria podziału są podobne jak w przypadku dotacji pochodzących z budżetu państwa, a z punktu widzenia OSP kluczowa jest komunikacja z komendami powiatowymi PSP. 

Stosowane jest podobne ograniczenie w wydatkowaniu środków w poszczególnych latach jak w przypadku środków z budżetu państwa, tj. np. wskazanie przez dotującego katalogu asortymentu możliwego do dofinansowania.

Obecnie wspieranie OSP poprzez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie i 16 Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej odbywa się przede wszystkim w oparciu o Ogólnopolski Fundusz Finansowania Służb Ratowniczych składający się dotychczas z dwóch części:

1. dofinansowania zakupu specjalistycznego sprzętu wykorzystywanego w akcjach ratowniczych oraz podczas usuwania zagrożeń (przede wszystkim samochody ratowniczo-gaśnicze i specjalistyczny sprzęt pływający, nie tylko dla OSP)
2. dofinansowanie zakupu sprzętu i wyposażenia ochotniczych straży pożarnych.

Finansowanie programu pochodzi zarówno z narodowego jak i z poszczególnych wojewódzkich funduszy ochrony środowiska. Kluczowe w analizie możliwości dotacyjnych są regionalne zasady przygotowane przez zarządy WFOŚiGW. W jednych województwach dofinansowanie wyniesie 50%, a w innych 100%, rokrocznie te zasady będą inne. Podobnie różnią się sposoby aplikacji, wysokość dotacji i kryteria wyboru. Składając wniosek do WFOŚiGW warto przygotować się również na składanie dokumentów aplikacyjnych elektronicznie, tj. mieć założone odpowiednie konta na wojewódzkich portalach beneficjenta (osobne portale dla każdego województwa), skrzynkę ePUAP, a osoby do podpisywania wniosków dotacyjnych winny posiadać przynajmniej profile zaufane. 

Co istotne, zakupy inwestycyjne (przede wszystkim samochody), są uzgadniane wspólnie z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim PSP oraz samorządem gminnym, w której funkcjonuje dana OSP zabiegająca o dofinansowanie. Samorząd gminny będzie musiał przecież uczestniczyć nie tylko w montażu finansowym zakupu samochodu, ale także jego utrzymaniu. Komendant wojewódzki PSP ocenia przede wszystkim zasadność zakupu wozu oraz często zabiega o wsparcie dofinansowania inwestycji ze środków budżetu państwa.

Część funduszy i fundacji kapitałowych dedykuje dla ochotniczych straży pożarnych specjalne konkursy dotacyjne. Mowa tu w szczególności o:

• Funduszu Składkowym Ubezpieczenia Społecznego Rolników. Rokrocznie fundusz ogłasza konkursy dofinansowujące w formie dotacji różne zakupy lokalnych OSP kwotami rzędu kilku/kilkunastu tysięcy złotych. Dotujący podaje również wykaz sprzętu możliwego do zakupu. Wkład własny ustalany jest na poziomie rzędu 1% kosztów kwalifikowanych. Wnioski składane są w formie papierowej, jednak wymagane jest ich terminowe i skrupulatne przygotowanie.
• Orlen dla Strażaków - konkurs Fundacji Orlen. Wnioskowanie odbywa się za pośrednictwem generatora wniosków on-line. Projekty finansowane przez fundację odpowiadają potrzebom określonych jednostek OSP, mają sprecyzowany i konkretny cel, rzeczowe oraz spójne uzasadnienie, a także realne koszty realizacji. Projekt powinien opierać się na zakupach wskazanego w regulaminie sprzętu i wyposażenia strażackiego. Średnio w ramach dotacji wsparcie wynosi kilka tysięcy złotych. Warto dodać, że Fundacja Orlen może również udzielić OSP darowizny, niezależnie od opisanego tutaj programu. Wówczas przeznaczenie dotacji ograniczone jest praktycznie jedynie celami statutowymi danego OSP.

Ochotnicze Straże Pożarne mogą również starać się o nieodpłatne pojazdu i sprzętu nie tylko z Państwowej Straży Pożarnej i innych służb podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, ale również np. mienia będącego w dyspozycji Ministra Obrony Narodowej. Warto za takimi możliwościami lobbować poczynając od komend PSP. Jesteśmy w okresie relatywnie dobrego wyposażenia służb mundurowych. Do przekazania np. dla OSP zostaje przeznaczony sprzęt naprawdę dobrej jakości.