Poradnik - ngo.pl

Nieodpłatne świadczenie usług, mecenat, patronat medialny i wspólne przedsięwzięcie to nie jedyne formy współpracy opisane w podręczniku. Zachęcamy do zapoznania się z całym materiałem zgromadzonym przez Deloitte i Forum Darczyńców.

a) Definicja prawna

Nieodpłatne świadczenie usług zakwalifikować należy jako umowę, do której odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy o zleceniu. Jest ona przykładem umowy nienazwanej, a więc takiej, która nie posiada swej odrębnej regulacji ustawowej. Umowy nienazwane zawierane są na podstawie i w granicach zasady swobody umów.

b) Kiedy nieodpłatne świadczenie usług podlega opodatkowaniu VAT

Co do zasady, zgodnie z Ustawą o VAT, opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Jednakże w pewnych sytuacjach opodatkowaniu VAT będzie podlegało również nieodpłatne świadczenie usług.

Zgodnie bowiem z Ustawą o VAT [1] za odpłatne świadczenie usług uznaje się również: 

1. użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika, w tym w szczególności do celów osobistych podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych, 
2. nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika. 

Tym samym Ustawa o VAT wyróżnia dwa rodzaje nieodpłatnie świadczonych usług dokonywanych przez podatnika VAT, które są uznawane za odpłatne świadczenie usług na gruncie Ustawy o VAT, a w konsekwencji – podlegają opodatkowaniu VAT. 

W przypadku pierwszego rodzaju nieodpłatnie świadczonych usług (patrz pkt 1 powyżej), podkreślenia wymaga to, że opodatkowaniu VAT podlega wyłącznie użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika. Przez towary stanowiące część przedsiębiorstwa podatnika należy rozumieć towary, które nabyto do masy majątkowej związanej z działalnością gospodarczą podatnika VAT. Zatem użycie towarów, które stanowią prywatny majątek podatnika nie będzie podlegało opodatkowaniu VAT. 

Kolejnym z warunków, który musi zostać spełniony by uznać użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika za odpłatne świadczenie usług jest to, by podatnikowi VAT przysługiwało (w całości lub w części) prawo do odliczenia VAT z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych. Taki warunek nie został natomiast zastrzeżony w przypadku drugiego rodzaju nieodpłatnie świadczonych usług, tj. nieodpłatnie świadczonych usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika. 

Nie ma jednak przy tym znaczenia fakt, czy podatnik skorzystał z przysługującego mu uprawnienia do odliczenia VAT. Bez względu na to, czy podatnik skorzystał z tego prawa czy nie, użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa będzie podlegało opodatkowaniu VAT. 

W przypadku drugiego rodzaju nieodpłatnie świadczonych usług (patrz pkt 2 powyżej) kluczowe znaczenie ma ustalenie, czy istnieje związek nieodpłatnie świadczonej usługi z prowadzoną przez podatnika VAT działalnością gospodarczą. Jeżeli taki związek będzie istniał, to nieodpłatne świadczenie usługi nie będzie podlegało VAT. 

W przeciwnym wypadku nieodpłatne świadczenie usług będzie podlegało opodatkowaniu VAT. Należy jednak mieć na uwadze, że kryteria determinujące zakwalifikowanie świadczonej nieodpłatnie usługi do celów związanych z działalnością gospodarczą podatnika nie zostały wyraźnie zdefiniowane w ustawie o VAT, więc ich jednoznaczne ustalenie nie jest możliwe. 

Opierając się na „Informacji ws. stosowania przepisów ustawy o podatku od towarów i usług w odniesieniu do nieodpłatnych usług prawnych”, która została umieszczona na stronie Ministerstwa Finansów (informacja na stronie Ministerstwa Finansów nie ma charakteru wiążącego i nie może stanowić jedynej podstawy dla zaklasyfikowania danej usługi świadczonej nieodpłatnie jako związanej bądź nie, z prowadzoną działalnością gospodarczą) [2]:

Co do zasady usługi o charakterze reklamowo-promocyjnym świadczone nieodpłatnie powinny być uznawane za związane z działalnością gospodarczą,a tym samym za niepodlegające opodatkowaniu VAT. Jednak takie założenie nie ma charakteru uniwersalnego i nie zawsze będzie miało zastosowanie do każdego rodzaju promocji zastosowanej przez podatnika VAT prowadzącego daną działalność gospodarczą. 

Ważnym aspektem, od którego zależy uznanie świadczonej nieodpłatnie usługi za związaną z prowadzoną działalnością gospodarczą jest również to, by usługa stanowiła działanie mające na celu zwiększenie sprzedaży opodatkowanej podatnika VAT. 

W związku z powyższym, by nieodpłatna pomoc prawna została uznana za związaną z działalnością gospodarczą, powinna mieć na celu promocję i reklamę działalności gospodarczej podatnika VAT świadczącego taką usługę, a także powinna docelowo prowadzić do pozyskania kolejnych klientów. 

W związku z brakiem jednoznacznych kryteriów determinujących uznanie nieodpłatnej usługi za świadczoną dla celów związanych z działalnością gospodarczą prowadzoną przez podatnika, a w konsekwencji – niepodlegającą opodatkowaniu VAT - konieczna jest indywidualna analiza każdego przypadku.

c) Konsekwencje CIT

Jako że nieodpłatne świadczenie usługi nie stanowi darowizny, wartość takiej usługi nie może zostać odliczona od podstawy opodatkowania. Jednak w niektórych przypadkach koszty związane z świadczeniem takich usług mogą stanowić koszt uzyskania przychodów – zobacz Rozdział 1.6. „Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR)”.

Przykład 1

Kancelaria prawna utworzyła w Warszawie swoją nową filię. W celu promocji kancelarii w nowym mieście, kancelaria podjęła inicjatywę razem z lokalną OPP, w ramach której ustanowiony został dyżur radcy prawnego, podczas którego będą udzielane nieodpłatnie porady oraz konsultacje prawne mieszkańcom Warszawy (w ramach pracy filii). Celem tego rodzaju działań kancelarii będzie m.in. możliwość zaangażowania się w sprawy lokalnej społeczności, zbudowanie relacji z lokalnymi mieszkańcami oraz zwiększenie ich świadomości w tematach prawnych. 

W powyższym przykładzie usługi doradztwa prawnego świadczone nieodpłatnie przez kancelarię nie będą podlegały opodatkowaniu VAT. Usługi te bowiem mają na celu promocję kancelarii prawniczej oraz pozyskanie nowych klientów przez zwiększenie ich świadomości co do jakości i zakresu świadczonych usług. W konsekwencji podejmowane przez kancelarię działania przyczynią się do zwiększenia jej sprzedaży opodatkowanej, więc są związane z prowadzoną przez kancelarię działalnością gospodarczą. 

Nieodpłatne świadczenie usługi doradztwa prawnego nie jest darowizną, więc wartość takiej usługi nie może zostać odliczona od podstawy opodatkowania w CIT. Biorąc pod uwagę cel prowadzenia tego rodzaju działań, istnieją argumenty za tym, żeby kancelaria mogła uznać wydatki poniesione w związku ze świadczeniem tej usługi, jako koszty uzyskania przychodów (działania w zakresie CSR).

Przykład 2

Kancelaria prawna utworzyła w Warszawie swoją nową filię. Celem promocji kancelarii w nowym mieście, kancelaria prawna zamierza udostępniać jeden z zajmowanych przez siebie lokali nieodpłatnie (po godzinach pracy) na zajęcia dla dzieci, prowadzone przez jedną z warszawskich organizacji pozarządowych.

W powyższym przykładzie udostępnienie przez kancelarie prawną jednego z lokali dla zajęć dla dzieci będzie podlegało VAT. Udostępnienie lokalu nie będzie bowiem związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Udostępnienie lokalu na zajęcia dla dzieci nie będzie miało przełożenia na zwiększenie sprzedaży opodatkowanej kancelarii. 

Z punktu widzenia CIT nieodpłatne świadczenie nie stanowi darowizny, zatem wartość takiej usługi nie mogłaby zostać odliczona od podstawy opodatkowania. Jednak koszty poniesione na udostępnienie lokalu mogłyby zostać uznane za działanie Spółki w zakresie CSR, a tym samym uznane za koszty uzyskania przychodów.

Przykład 3

Spółka świadcząca usługi doradztwa księgowego zamierza wziąć udział w corocznym ogólnopolskim wydarzeniu organizowanym przez organizację pozarządową, z którego dochód jest przeznaczany na cele charytatywne. W ramach wsparcia ze swojej strony spółka zamierza w dniu wydarzenia udzielać porad księgowych każdemu klientowi, który przyjdzie do siedziby spółki. Tego dnia każdy klient (niezależnie od wyświadczonej usługi) będzie mógł dobrowolnie wrzucić datek do skarbonki, której zawartość zostanie przekazana na rzecz fundacji organizującej wspomniane wydarzenie o ogólnopolskim charakterze. 

W powyższym przykładzie usługi doradztwa księgowego świadczone nieodpłatnie przez spółkę nie będą podlegały opodatkowaniu VAT. Usługi te bowiem mają na celu budowanie pozytywnego wizerunku spółki i promocję jej marki. Jednocześnie, podjęte działania mają również na celu pozyskanie nowych klientów przez zaprezentowanie w praktyce jakości oraz zakresu świadczonych przez spółkę usług. W konsekwencji podejmowane przez spółkę działania przyczynią się do zwiększenia jej sprzedaży opodatkowanej, więc są one związane z prowadzoną przez spółkę działalnością gospodarczą.

Z punktu widzenia CIT nieodpłatne świadczenie nie stanowi darowizny, zatem wartość takiej usługi nie mogłaby zostać odliczona od podstawy opodatkowania. Jednak koszty poniesione w związku z uczestnictwem Spółki w opisanym wydarzeniu, jeżeli wpisywałyby się w strategię Spółki w zakresie CSR, mogłyby zostać uznane za koszty uzyskania przychodów.

Przypisy:

1. Art. 8 ust. 2 pkt 2 Ustawy o VAT
2. Strona Ministerstwa Finansów, Informacja ws. stosowania przepisów ustawy o podatku od towarów i usług w odniesieniu do nieodpłatnego świadczenia usług pomocy prawnej http://www.finanse.mf.gov.pl/ documents/766655/1402295/informacja_ogolna_ws__pro_bono_ttr_2012.pdf (dostęp 24 lipca 2017 r.)

a) Definicja umowy mecenatu (patronatu)

Umowa mecenatu, podobnie jak umowa sponsoringu, należy do cywilnoprawnych umów nienazwanych, których źródłem jest praktyka gospodarcza i społeczna. Umowa taka nie musi zawierać żadnych z góry określonych przedmiotowo istotnych postanowień. Podobnie jak do pozostałych umów nienazwanych należy do niej stosować odpowiednio przepisy ogólne KC. 

W ramach umowy mecenatu współpracować mogą zarówno dwie organizacje pozarządowe, jak również organizacja pozarządowa wraz z innym podmiotem, w szczególności podmiotem biznesowym. 

W przypadku mecenatu – podobnie jak w przypadku sponsoringu – przeważnie mamy do czynienia z popieraniem pewnej, przeważnie społecznie użytecznej działalności, lecz bez elementu promocji mecenasa, który pozostaje w pewnym sensie na drugim planie. 

Typowy stosunek mecenatu nie zakłada zatem, jak się wydaje, elementu wzajemności wobec mecenasa, tak jak ma to miejsce w przypadku umowy sponsoringowej czy umowy barterowej. Wydaje się również, że pewne elementy wzajemne ze strony organizacji pozarządowej jako drugiej strony umowy mecenatu, mogłyby być wykonywane na rzecz mecenasa w charakterze poleceń obdarowanego, tak jak ma to miejsce na mocy umowy darowizny, lub dobrowolnie – tj. nie w charakterze zobowiązania umownego.

b) Mecenat a VAT

Na gruncie ustawy o VAT mecenat może powodować różne skutki – zależnie od postanowień umowy zawieranej między mecenasem a podmiotem objętym mecenatem. 

W sytuacji gdy mecenat przyjmuje formę wsparcia pieniężnego (bez żadnego świadczenia wzajemnego ze strony podmiotu objętego mecenatem), zastosowanie znajdują zasady omówione w ramach Rozdziału „1.1. Darowizna – podstawowe informacje”. 

Natomiast jeśli mecenat przyjmie formę nieodpłatnego świadczenia usług, zastosowanie znajdą zasady omówione w ramach Rozdziału: „1.5. Nieodpłatne świadczenie usług”.

c) Perspektywa opodatkowania CIT

Co do zasady, z punktu widzenia opodatkowania CIT, umowa o mecenat będzie powodowała konsekwencje analogiczne do umowy darowizny lub nieodpłatnego świadczenia usług.

Umową patronatu medialnego określane jest udostępnienie przez dany podmiot swojej przestrzeni reklamowej lub informacyjnej na cele promocji danego wydarzenia. 

Natomiast druga strona umowy może być zobowiązana do promowania patrona medialnego w ramach swoich działań lub w ramach organizowanego wydarzenia, lub może nie mieć obowiązku wykonywania jakichkolwiek świadczeń wzajemnych.

Należy podkreślić, że postanowienia umowy patronatu mogą zostać sformułowane w różny sposób. W konsekwencji ważnym elementem analizy danej transakcji są zawsze postanowienia umowy zawartej między stronami.

Przykład 1 

Organizacja pozarządowa organizuje konferencję naukową o charakterze otwartym. W związku z tym organizacja zawiera umowę z radiem o patronat medialny. W ramach tej umowy radio zobowiązuje się do informowania o organizowanej konferencji podczas audycji radiowych, na swojej stronie internetowej oraz w mediach społecznościowych. W zamian organizacja jest zobowiązana do umieszczenia logo radia oraz informacji o objęciu patronatem konferencji na materiałach drukowanych, jak również na swojej stronie internetowej i w mediach społecznościowych. Ponadto organizacja pozarządowa umieści podczas konferencji roll-upy patrona w widocznym miejscu. 

W powyższym przykładzie umowa patronatu medialnego przyjęła formę rozliczenia w postaci barteru, w ramach którego następuje wymiana usługi za usługę. Barter, jako rodzaj współpracy między organizacją pozarządową a podmiotem biznesowym, został omówiony w Rozdziale 1.7. „Barter”.

Przykład 2

Organizacja pozarządowa organizuje konferencję naukową o charakterze otwartym. W związku z tym organizacja zawiera umowę z radiem o patronat medialny. W ramach tej umowy radio zobowiązuje się do informowania o organizowanej konferencji podczas audycji radiowych, na swojej stronie internetowej oraz w mediach społecznościowych. Radio nie otrzyma od organizacji pozarządowej żadnego świadczenia wzajemnego (będzie jedynie mogło posługiwać się tytułem patrona medialnego konferencji). 

W powyższym przykładzie umowa patronatu medialnego przyjęła formę umowy o nieodpłatne świadczenie usług, w ramach której patron świadczy usługę na rzecz organizacji pozarządowej. Umowa o nieodpłatne świadczenie usług została omówiona w Rozdziale 1.5. „Nieodpłatne świadczenie usług”.

Terminem wspólnego przedsięwzięcia określa się szeroki katalog różnych form współpracy osób lub podmiotów, katalog ukierunkowany na realizację celów oznaczonych przez uczestników – najczęściej celów zarobkowych lub organizacyjnych. Wspólne przedsięwzięcie, jako sposób rozliczeń między stronami, stanowi realizację wspólnego projektu przez niezależne od siebie podmioty. Wspólne przedsięwzięcie można więc zilustrować poniższym schematem:

Organizatorzy przedsięwzięcia nie dokonują wobec siebie żadnych świadczeń wzajemnych. Tym samym nie dokonują wobec siebie odpłatnego świadczenia usług lub odpłatnej dostawy towarów.

W przypadku wspólnych przedsięwzięć adresatami świadczeń dokonywanych przez każdego z organizatorów przedsięwzięcia są bowiem zawsze osoby trzecie, a nie podmioty realizujące dane przedsięwzięcie. 

Dzięki takiej umowie organizacja pozarządowa jest w stanie uzyskać pomoc od podmiotu biznesowego w realizacji swoich celów statutowych bez obowiązku wykonywania świadczenia wzajemnego na jego rzecz, np. w postaci świadczenia o charakterze promocji i reklamy jak w przypadku umowy sponsoringu.

Przykład

Organizacja pozarządowa prowadząca schronisko dla zwierząt planuje zorganizować piknik dla miłośników psów. W związku z tym zawiera umowę dotyczącą organizacji wspólnego pikniku z kliniką weterynaryjną oraz salonem pielęgnacji dla psów. W ramach umowy dotyczącej realizacji wspólnego przedsięwzięcia każdy z podmiotów jest odpowiedzialny za realizację swojego zakresu obowiązków. W powyższym przykładzie żaden z organizatorów pikniku nie świadczy jakiejkolwiek usługi na rzecz innego organizatora. Odbiorcami są wyłącznie uczestnicy pikniku, czyli osoby trzecie.

Deloitte świadczy usługi audytorskie, konsultingowe, doradztwa podatkowego i finansowego klientom z sektora publicznego oraz prywatnego, działającym w różnych branżach. Dzięki globalnej sieci firm członkowskich obejmującej 150 krajów oferujemy najwyższej klasy umiejętności, doświadczenie i wiedzę w połączeniu ze znajomością lokalnego rynku. Pomagamy klientom odnieść sukces niezależnie od miejsca i branży, w jakiej działają. 264 000 pracowników Deloitte na świecie realizuje misję firmy: stanowić standard najwyższej jakości. 

Specjalistów Deloitte łączy kultura współpracy oparta na zawodowej rzetelności i uczciwości, maksymalnej wartości dla klientów, lojalnym współdziałaniu i sile, którą czerpią z różnorodności. Deloitte to środowisko sprzyjające ciągłemu pogłębianiu wiedzy, zdobywaniu nowych doświadczeń oraz rozwojowi zawodowemu. Eksperci Deloitte z zaangażowaniem współtworzą społeczną odpowiedzialność biznesu, podejmując inicjatywy na rzecz budowania zaufania publicznego i wspierania lokalnych społeczności.

Forum Darczyńców w Polsce zrzesza 31 organizacji filantropijnych, które ze środków prywatnych finansowo wspierają działania społeczne. Forum od 14 lat zabiega o dobre prawo, które sprzyja rozwojowi filantropii w Polsce. Dzięki Forum m.in. zostały utrzymane ulgi dla darczyńców, powstała nowa ustawa o zbiórkach publicznych czy nowy wzór sprawozdania finansowego dla organizacji pozarządowych. 

Forum stworzyło standardy działania fundacji korporacyjnych, które są drogowskazem dla fundacji i ich fundatorów. Opracowało też skuteczne narzędzia mierzenia efektów. Edukuje organizacje filantropijne i gromadzi o nich wiedzę (m.in. cyklicznie publikuje raport o fundacjach korporacyjnych). Forum Darczyńców jest aktywnym członkiem europejskiej sieci związków fundacji i darczyńców DAFNE.