Poradnik - ngo.pl

Statut to najważniejszy wewnętrzny dokument – „konstytucja” fundacji – to pisemnie potwierdzona informacja o zasadach działania fundacji.

Wraz z ustawą o fundacjach jest to podstawa działania – wyznacza granice, jest bazą, na której fundacja opiera swoją aktywność.Wszelkie działania, prowadzone przez fundację, muszą być zgodne ze statutem (muszą z niego wynikać) i nie mogą mu zaprzeczać. Musi też być napisany w miarę prosto, logicznie, bez zbędnych szczegółów, ale też bez braków utrudniających działania.

Oprócz zapisów ustawy o fundacjach to informacje umieszczone w statucie są dla danej fundacji najważniejsze. Często w statutach umieszcza się zapis: „Fundacja działa w oparciu o zapisy ustawy o fundacjach i postanowienia niniejszego statutu”.

Te właśnie „postanowienia” statutu to klucz do sprawnego działania. W statucie szuka się odpowiedzi m.in. na takie pytania jak: Dla kogo działa fundacja? Jakie są jej cele? Jakie działania może prowadzić? Jakie kompetencje mają władze? Jak są wybierane władze? Skąd może pochodzić majątek fundacji?

Statut mówi o tym, jaką działalność statutową prowadzi fundacja.

Statut to również źródło informacji dla innych, np. dla potencjalnych grantodawców, sponsorów. Z tego dokumentu dowiedzą się m.in. czym zajmuje się fundacja, co i w jaki sposób może robić, jaka jest jej struktura wewnętrzna, czy prowadzi działalność gospodarczą i jakiego rodzaju, kto może podpisywać umowy w jej imieniu.

Pamiętajmy! Nie ma dwóch takich samych statutów, tak jak nie ma dwóch takich samych fundacji.

Działalność statutowa fundacji to jej działalność zgodna ze statutem, w którym wymienione są cele działalności fundacji i sposoby ich realizacji.

To, jaki rodzaj działalności statutowej fundacja może prowadzić wynika z opisu w statucie (sprawdzamy zapisy mówiące o celach i sposobach ich realizacji).

Działalność statutowa nie może być nastawiona na zysk, czyli nie może być to działalność gospodarcza, która w organizacji pozarządowej jest tylko działalnością pomocniczą.

Choć działalność statutowa jest działalnością not for profit, konkretne działania zadania mogą być realizowane zarówno w ramach nieodpłatnej, jak i odpłatnej działalności. Co to oznacza? Mianowicie to, że jeśli fundacja wydaje broszurkę, to może ją rozdać za darmo (działalność nieodpłatna) albo sprzedawać po kosztach bezpośrednich, czyli za tyle, za ile ją wyprodukowano (działalność odpłatna). Jeśli koszt bezpośredni wyprodukowania 1 sztuki broszury wynosi 5 zł (m.in. wynagrodzenie autora, skład, druk, dystrybucja, itp.), to w ramach odpłatnej działalności można ją sprzedać również za 5 zł. Na odpłatnej działalności statutowej nie zarabia się więc ani grosza, tylko odzyskuje koszty produkcji towaru bądź usługi.

Są pewne części, rozdziały czy wręcz sformułowania, które muszą znaleźć się w statucie fundacji. Ogólne wytyczne, co powinien zawierać statut fundacji zawarte są w art. 5 ust. 1 ustawy o fundacjach.

Statut fundacji musi zawierać następujące informacje:

1. Nazwa i siedziba 
2. Majątek (czyli informacje o tym skąd fundacja będzie miała pieniądze na działanie, jaka jest wysokość funduszu założycielskiego itd.) 
3. Cele fundacji 
4. Sposoby realizacji celów statutowych (czyli zasady, formy i zakres działalności) 
5. Obowiązkowe władze fundacji  - wszystko o zarządzie 
6. Sposób reprezentowania fundacji i zaciągania zobowiązań majątkowych 

7. Rok obrotowy

Wszystkie wymienione wyżej informacje są obowiązkowe i muszą się znaleźć w statucie fundacji, ale poza tym mogą się też pojawić w nim inne, istotne dla danej fundacji, zapisy, np. o powołaniu drugiego organu, czyli rady fundacji czy też o prowadzeniu działalności gospodarczej.

Dodatkowe, a więc nieobowiązkowe, zapisy w statucie fundacji, mogą dotyczyć następujących spraw:

1. Informacje o władzach fundacji innych niż zarząd (np. rada fundacji, rada fundatorów)
2. Zmiana statutu, zmiana celu
3. Połączenie z inną fundacją
4. Określenie sposobu likwidacji fundacji i przeznaczenia jej majątku
5. Wskazanie ministra właściwego dla danej fundacji
6. Prowadzenie działalności gospodarczej
7. Możliwość korzystania ze środków komunikacji elektronicznej w głosowaniu władz fundacji
8. Postanowienia ogólne

Pomimo tego, że informacje te nie są wymagane wiele z tych zapisów warto z praktycznych względów umieścić w statucie po to by usprawnić działanie fundacji – dotyczy to zwłaszcza informacji o możliwości zmiany statutu i celów oraz określenia sposobu likwidacji, a także głosowania za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Najpierw trzeba napisać statut a potem go uchwalić, czyli postanowić, że statut będzie wyglądał tak a nie inaczej. I trzeba to zrobić przed złożeniem wniosku o rejestrację organizacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, ponieważ jest on jednym z najważniejszych załączników (dokumentów), które dołączamy do wniosku. Sąd sprawdza czy statut jest zgodny z prawem.

Napisanie statutu można zlecić prawnikowi, ale wbrew obiegowym opiniom statutu nie musi pisać prawnik. Warto napisać tą bardzo ważną „konstytucję” organizacji, samodzielnie. Dzięki temu statut będzie dokładnej odzwierciedlał nasze potrzeby, a my będziemy dokładnie rozumieli jego postanowienia.

Ponieważ statut jest dokumentem pisemnym, pełnomocnictwo do jego uchwalenia również musi być na piśmie. 

Projekt statutu, przynajmniej w części, która dotyczy celu/celów, dla jakich została powołana fundacja, powinien być określony przed podpisaniem aktu o założeniu fundacji. Dlaczego? Dlatego, że w akcie fundacyjnym określa się cel (cele), dla jakiego powstała fundacja, a w statucie zapis ten musi być dokładnie powtórzony. Oznacza to, że nie można dodać kolejnego celu do statutu po podpisaniu aktu fundacyjnego. Praktycznie zatem lepiej jest napisać go wcześniej i potem ewentualnie wprowadzać tylko drobne poprawki (w zakresie nieujętym w akcie fundacyjnym).

Jeżeli fundator ustanowił fundację w testamencie, a nie ustalił jej statutu i nie upoważnił do tej czynności innej osoby, stosuje się odpowiednio przepisy księgi IV Kodeksu cywilnego o poleceniu. Oznacza to, że osobą upoważnioną do ustalenia statutu fundacji będzie w takiej sytuacji spadkobierca lub zapisobiorca.

Statut fundacji jest dołączany do wniosku o jej zarejestrowanie w Krajowym Rejestrze Sądowym. Sąd sprawdza, czy wszystkie zapisane w statucie postanowienia są zgodne z prawem. Jeśli tak, rejestruje fundację, rejestrując także jej statut.

Statut jest prawomocny, czyli obowiązuje, od momentu zatwierdzenia go przez sąd, a nie od momentu podjęcia uchwały o przyjęciu (bądź o zmianie statutu, jeśli dotyczy to zmian w statucie już działającej fundacji) przez fundatora czy inny upoważniony do tego organ.

W fundacji statut najczęściej jest pisany i uchwalany zazwyczaj przez fundatora/fundatorów. Czasem jednak to zarząd lub rada fundacji decyduje o jego kształcie (pisze i uchwala). Warto, by projekt statutu, a przynajmniej ta część, która dotyczy celu/celów, dla jakich została powołana fundacja została określona przed podpisaniem aktu notarialnego (aktu założycielskiego fundacji). Dlaczego? Dlatego, że w akcie notarialnym określamy cel/cele, dla jakiego powstała fundacja i w statucie zapis ten musi być dokładnie powtórzony. Co oznacza, że nie możemy dodać jeszcze jednego celu do statutu po podpisaniu aktu woli o założeniu fundacji.

Jeżeli fundator ustanowił fundację w testamencie, a nie ustalił jej statutu i nie upoważnił do tej czynności innej osoby, stosuje się odpowiednio przepisy księgi IV Kodeksu cywilnego o poleceniu. Oznacza to, że osobą upoważnioną do ustalenia statutu fundacji będzie w takiej sytuacji spadkobierca lub zapisobiorca.

Tak, zawsze po tym jak zmienimy statut (nawet, jeśli są to zmiany tylko porządkujące, np. zmieniamy numerację, dopisujemy jeden paragraf, usuwamy dwa inne, itd.) musimy zgłosić tę informację w myśl art. 11 ustawy o fundacji do sądu. Zgłoszenia dokonujemy na odpowiednich formularzach w ciągu 7 dni od daty dokonania zmiany (art. 22 ustawy o KRS).

O tym, jak można zmienić jakiś zapis w statucie (np. rozszerzyć kompetencje zarządu czy usunąć informacje o prowadzeniu działalności gospodarczej itp.) decyduje… sam statut. To w statucie powinniśmy mieć zapisaną informację kto może dokonać zmiany i w jaki sposób może to zrobić. Np. zmian w statucie fundacji może dokonać zarząd za zgodą rady fundacji.

Przykładowy wzór statutu fundacji – kliknij tutaj

Przykłady statutów istniejących fundacji

Statut Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka: http://www.hfhr.pl/fundacja/statut/

Przykłady statutów istniejących fundacji posiadających status organizacji pożytku publicznego

Statut Fundacji im. Stefana Batorego: http://www.batory.org.pl/o_fundacji/statut

Statut Fundacji na rzecz Nauki Polskiej: http://www.fnp.org.pl/assets/Statut-FNP_2013.pdf