Poradnik - ngo.pl

Reprezentuję organizację pożytku publicznego. Powstaliśmy z potrzeby rodziców i nauczycieli przy szkole podstawowej, do której chodzą nasze dzieci. Dyrekcja szkoły także aktywnie włączyła się w działalność stowarzyszenia. Ponieważ niedawno zmieniły się przepisy ustawy o pożytku musieliśmy dostosować nasz statut do tych nowych wymogów.

Jeden z zapisów w nowelizacji budzi nasze wątpliwości, w ustawie brzmi on tak:

„(organizacja pożytku publicznego) Art. 20.

(…) 4) ma statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru, odrębny od organu zarządzającego i niepodlegający mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy czym członkowie organu kontroli lub nadzoru:

a) nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej…”

Chodzi o tę „podległość służbową”. Co ona oznacza? Dodam, że w naszej organizacji jest specyficzna sytuacja: w zarządzie stowarzyszenia zasiada dyrektor szkoły a w komisji rewizyjnej nauczyciele, których on zatrudnia w szkole. Czy to będzie problem w świetle tego zapisu o podległości służbowej?

Komisja rewizyjna sprawuje nadzór nad działalnością organizacji (tzw. organ nadzoru lub kontroli wewnętrznej). Jej zadaniem jest sprawowanie kontroli nad pracami zarządu.

Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie członkowie komisji rewizyjnej stowarzyszenia mającego status organizacji pożytku publicznego nie mogą podlegać w żaden sposób zarządowi oraz nie mogą być ich krewnymi lub podwładnymi w pracy. Zasady wykluczające zależności rodzinne i pracownicze między członkami komisji rewizyjnej oraz zarządem należy wpisać do statutu stowarzyszenia, zawrzeć w regulaminie komisji rewizyjnej lub przyjąć dodatkową uchwałę na ten temat.

W obowiązującej ustawie o pożytku jest to określone jako brak „podległości służbowej” między tymi organami władz stowarzyszenia (w wersji przed nowelizacją ustawy o pożytku ze stycznia 2010 r. była to „podległość z tytułu zatrudnienia” – różnice między tymi określeniami wyjaśnia prawniczka w komentarzu poniżej).

Co to jest „podległość służbowa”?

W przepisach nie znajdziemy definicji „podległości służbowej”. Jednak na pewno dotyczy ona takich przykładowych sytuacji, w jakich znajdzie się członek komisji rewizyjnej, który:

• zawarł ze stowarzyszeniem umowę o pracę lub
• wykonuje (wykonywał) jakieś prace na rzecz stowarzyszenia i podpisał z nim umowę zlecenia lub umowę o dzieło lub
• jest wolontariuszem stowarzyszenia.

Chodzi nie tylko o zawarte umowy, ale też o regulaminy pracy – w „podległości służbowej” będzie na pewno np. pracownik ośrodka rehabilitacyjnego wobec kierownika swojego działu, nawet jeśli to nie on, ale dyrektor, podpisywał z nim umowę o pracę. Co ważne podległość służbowa może wynikać też z ustalonej hierarchii, w której przełożony i podwładny nie są sobie równi (np. w wojsku, policji, straży pożarnej, instytucjach samorządowych).

Przełożony i podwładny a władze OPP

Odnosząc się do zadanego pytania – nie jest zgodne z ustawą o pożytku, aby nauczyciele byli członkami rewizyjnej, a dyrektor ich szkoły zasiadał w zarządzie OPP. Relacja, która łączy dyrektora i jego pracowników jest z całą pewnością „podległością służbową”. Dyrektor szkoły zawiera umowy z zatrudnionymi nauczycielami oraz może w każdej sytuacji związanej z pracą wydać im polecenie służbowe. Taka relacja może mieć wpływ na decyzje podejmowane w związku z działalnością w OPP i nierzetelne ocenianie pracy zarządu przez komisję. Należałoby więc zmienić skład komisji rewizyjnej lub zarządu w taki sposób, aby zagwarantować ich całkowitą niezależność.

Ostrożność wskazana

Trzeba zachować szczególną ostrożność przy wyborach władz w OPP i brać pod uwagę różne relacje oraz powiązania, w których mogą oni być. Oczywiście nie jest to łatwe, choćby dlatego, że osoby aktywne społecznie często wiążą się z wieloma organizacjami, a jeśli jest to mała, lokalna społeczność to wręcz trudno tych powiązań uniknąć.

Warto pamiętać, że niezależność komisji rewizyjnej od zarządu powinna być zachowana nie tylko wtedy, gdy organizacja ma status OPP, ale także w trosce o przejrzystość działań każdej organizacji. Jednak w OPP złamanie tej reguły i ujawnienie takich powiązań, np. w czasie kontroli, którą ma prawo przeprowadzić minister pracy i polityki społecznej, grozi odebraniem statusu organizacji pożytku publicznego.

PODSTAWA PRAWNA:

• Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536), art. 20 ust. 1 pkt 4, art. 33 ust. 3, zwana ustawą o pożytku

Art. 20.

1. Organizacją pożytku publicznego może być organizacja pozarządowa oraz podmiot wymieniony w art. 3 ust. 3 pkt 1 i 4, z zastrzeżeniem art. 21, która spełnia łącznie następujące wymagania:

(…)

4) ma statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru, odrębny od organu zarządzającego i niepodlegający mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy czym członkowie organu kontroli lub nadzoru:

a) nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej,

(…)

Art. 33.

3. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego występuje do sądu rejestrowego o wykreślenie informacji, o której mowa w art. 22 ust. 2, lub organizacji, o której mowa w art. 22 ust. 3, z Krajowego Rejestru Sądowego, w przypadku niespełniania wymogów, określonych odpowiednio w art. 20 oraz w art. 21, przez organizację pożytku publicznego, stwierdzonych w wyniku kontroli.

***

KOMENTARZ PRAWNIKA

Agata Szoplińska, adwokatka, od kilkunastu lat doradza organizacjom pozarządowym w kwestiach prawnych

Co zmieniła nowelizacja ustawy o pożytku ze stycznia 2010 r. w art. 20 ust. 1 pkt 4?

Ustawą z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 28, poz. 146) nadano nowe brzmienie m.in. art. 20 ust. 1 pkt 4 ustawy o pożytku. Art. 20 ust. 1 tej ustawy wskazuje przesłanki uznania określonych podmiotów za organizacje pożytku publicznego. Jednym z warunków jest posiadanie statutowego kolegialnego organu kontroli lub nadzoru (np. komisji rewizyjnej), odrębnego od organu zarządzającego (np. zarządu) i niepodlegającego mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru. Członkowie organu kontroli lub nadzoru nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej.

W stosunku do poprzedniej wersji tego przepisu zwraca uwagę zwłaszcza zmiana warunku wymienionego w pkt. a). Przed dokonaniem zmiany ustawy członkowie organu kontroli lub nadzoru nie mogli być członkami organu zarządzającego, ani pozostawać z nimi w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości z tytułu zatrudnienia.

Wprowadzone przez nowelizację ustawy o pożytku pojęcie „podległości służbowej” ma szersze znaczenie niż „podległość z tytułu zatrudnienia”, bowiem dotyczy nie tylko podległości wynikającej ze stosunku pracy. Samo pojęcie „podległość służbowa” nie zostało zdefiniowane w żadnym akcie prawnym. Zastanawiając się nad jego znaczeniem nie można jednak czynić tego w oderwaniu od celu, w jakim ustawodawca wprowadził je do art. 20 ust. 1 pkt 4 lit. a) ustawy.

Ustawa o pożytku wymaga, aby statutowy organ kontroli i nadzoru był odrębny od organu zarządzającego i nie podlegał mu w zakresie wykonywania kontroli i nadzoru. Gwarantem takiego stanu jest m.in. wprowadzenie zakazu pozostawania członków organu kontroli i nadzoru w stosunku podległości służbowej z członkami organu zarządzającego. Podległość służbowa – jak wskazano wyżej – wynikać będzie nie tylko ze stosunku pracy (czyli zawartej umowy o pracę), ale też z każdego innego stosunku prawnego, gdy jedna osoba w ramach czynności służbowych podporządkowana jest innej (np. kontrakt menadżerski, umowy cywilnoprawne: umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa o współpracy), bo co prawda stosunki cywilnoprawne zakładają równorzędność stron, ale nie ulega wątpliwości, że zarówno zleceniodawca, jak i zamawiający wykonanie dzieła mają możliwość wydawania wiążących drugą stronę zaleceń i wskazówek co do sposobu wykonywania obowiązków przez drugą stronę.

Poprzednie brzmienie omawianego artykułu nie eliminowało sytuacji pozostawania przez członków organów kontroli i nadzoru z członkami organu zarządzającego w stosunkach zależności wynikających z zawieranych umów cywilnoprawnych (np. umowa zlecenia, umowa o dzieło), a także będących następstwem stosunków o charakterze administracyjnoprawnym (np. wskutek wydania decyzji administracyjnych).

To, na czym polega podległość służbowa najłatwiej wyjaśnić na przykładzie podległości pracownika w stosunku do pracodawcy. Pracownik jest obowiązany stosować się do poleceń pracodawcy (przełożonego), które spełniają łącznie następujące przesłanki: a) dotyczą pracy umówionego rodzaju (art. 100 §1 w związku z art. 22 §1 Kodeksu pracy); b) nie są sprzeczne z przepisami prawa; c) nie pozostają w sprzeczności z umową o pracę. Nadto pracownik musi być dyspozycyjny, przy czym dyspozycyjność ta polega na obowiązku wypełniania tych poleceń pracodawcy, które wyznaczają pracownikowi szczegółowo sposób wykonywania pracy umówionego rodzaju. Pracownik jest obowiązany wykonywać te polecenia pracodawcy (przełożonego), które konkretyzują określony w umowie obowiązek wykonywania pracy. Zasadę tę potwierdził Sąd Najwyższy stwierdzając, że pracownik jest obowiązany stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy (art. 100 k.p.).

Podległość służbowa istnieje zatem w systemie hierarchicznego podporządkowania się osoby podległej przełożonemu i wyraża się w możliwości wydawania poleceń służbowych przez przełożonego. Kierowanie podmiotem podległym w obrębie zależności służbowej odbywa się za pomocą aktów dwojakiego rodzaju: wytycznych, instrukcji, zarządzeń (tzw. akty generalne) oraz poleceń służbowych (tzw. akty indywidualne).

PORADY INFORMATORIUM DLA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH. NIE WIESZ?  ZAPYTAJ