Poradnik - ngo.pl

Świetlice, Kluby oraz inne miejsca funkcjonujące dla dzieci i młodzieży powinny opierać swoją pracę na trzech podstawowych i wspólnych dla wszystkich miejsc filarach:

GRUPA

Praca powinna opierać się na tworzeniu społeczności młodych osób przy zachowaniu indywidualnego podejścia w pracy z uczestnikami. Grupa stanowi trzon społeczności. Młodzi ludzie są współgospodarzami i współtwórcami miejsca, do którego uczęszczają. To właśnie takie doświadczenie (odpowiedzialności oraz możliwości zabrania głosu, współtworzenia oraz potrzeby dyskusji z innymi, poczucie bycia członkiem/członkinią grupy rówieśniczej) – uruchamiają podstawowy proces korekcyjny, wychowawczy, rozwojowy i profilaktyczny.

SOCJOTERAPIA

Większość miejsc dla dzieci i młodzieży opiera swoją pracę o socjoterapię. Termin ten jest rozumiany szeroko – może być to praca w grupie, która zakłada pracę na sytuacjach korekcyjnych (która zakłada korygowanie pewnych zachowań odbiegających od norm społecznych) może to być nastawienie na pracę w grupie, ćwiczenie kompetencji społecznych w ramach treningów; mogą to być spotkania społeczności korekcyjnej. To, co jest wspólne dla różnych rozumień socjoterapii, to nastawienie na zmianę i kształtowanie kompetencji społecznych przez wpływ, jaki wywiera grupa i interakcja z innymi, na jednostkę. Istotne jest uwzględnienie w tym podejściu indywidualnej pracy ukierunkowanej na włączanie wychowanków w oddziaływania grupowe.

PRACA NA RELACJI

Istotnie ważnym aspektem pracy z dziećmi jest relacja łącząca wychowawców z ich wychowankami oparta na indywidualnej pracy. To właśnie prawdziwa i głęboka relacja daje młodym ludziom energię i wiarę w możliwość zmiany i przeobrażenia. Dlatego też osoby pracujące jako wychowawcy i specjaliści powinni być odpowiednio przygotowani do pracy oraz wspierani w wykonywanych obowiązkach oraz gratyfikowani.

PLACÓWKA SPECJALISTYCZNA

Podstawą pracy jest grupa z wykorzystaniem m.in. metody socjoterapii oraz indywidualna praca specjalistyczna. Rekomenduje się, aby funkcjonująca dla dzieci i młodzieży placówka była dostępna 5 dni w tygodniu, w ciągu których zaleca się prowadzenie zajęć opiekuńczych, wychowawczych, dożywiania, pomocy w nauce itp. Dodatkowo, jeśli podejmiemy decyzję o realizacji pracy w miejscu spełniającym standard placówki specjalistycznej należy wziąć pod uwagę umożliwienie realizacji zajęć specjalistycznych grupowych i indywidualnych. Specjaliści powinni być dobierani w miarę potrzeb (ustalonych w diagnozie) np.: psycholog, pedagog, logopeda, terapia SI, socjoterapia, psychoedukacja, TUS i inne. Dostęp do specjalistów powinien zostać ustalony w oparciu o diagnozy i specyfikę grupy, natomiast powinno być to nie mniej niż 12 godzin w tygodniu.

Decydując się na prowadzenie placówki specjalistycznej powinno zwrócić się szczególną uwagę na przygotowanie planu pracy z dzieckiem w oparciu o diagnozę potrzeb i deficytów oraz pracę z rodziną, która jest obligatoryjnym warunkiem osiągania zmian u uczestników. W razie potrzeby można podjąć współpracę z wybranymi specjalistami tak, aby odpowiedzieć na zdiagnozowane problemy wychowanków lub skierować do wsparcia zewnętrznego (jeśli nie są w stanie zapewnić go w placówce). W przypadku takiej formy prowadzenia miejsca do pracy z dzieckiem zaleca się również współpraca w ramach lokalnych systemów wsparcia – kontakt ze szkołą, z OPS, z instytucjami, organizacjami pomocowymi, współpraca na rzecz rodziny i dziecka.

PLACÓWKA OPIEKUŃCZA

Podstawą zasad pracy miejsca dla dzieci i młodzieży w formie opiekuńczej jest tworzenie miejsca przyjaznego uczestnikom, wykorzystywanie inicjatywy wychowanków, pozytywne relacje z dorosłymi wychowawcami/instruktorami. Założenia pracy dążą do zagospodarowania czasu wolnego i rozwijania pasji uczestników. Warto zwrócić uwagę na to, aby wychowankowie uczestniczyli w zajęciach regularnie, min. 3 razy w tygodniu.

Wybierając formę opiekuńczą miejsca, rekomenduje się między innymi:

• sporządzanie indywidualnego planu pracy z dzieckiem w oparciu o diagnozę potrzeb i deficytów dziecka,
• prowadzenie grupowych zajęć opiekuńczych i wychowawczych,
• zapewnienie dożywiania,
• pomocy w nauce (np. korepetycje, odrabianie lekcji),
• zagospodarowanie czasu wolnego oraz rozwijanie zainteresowań i pasji (np. zajęcia sportowe, muzyczne, artystyczne, komputerowe, projekty grupowe itp.).

Realizując działania dla dzieci i młodzieży nie należy zapominać o podstawowych zajęciach specjalistycznych grupowych i indywidualnych oraz pracy z rodziną w zakresie indywidualnych i grupowych spotkań np. w ramach pomocy psychologicznej, pedagogicznej itp.

PLACÓWKA SPECJALISTYCZNO–OPIEKUŃCZA (Klub Młodzieżowy)

Praca Klubu Młodzieżowego dla uczestników od 13 roku życia powinna zakładać stworzenie miejsca, w którym:

• uczestnicy zawsze mogą zwrócić się po pomoc i wsparcie w mierzeniu się z trudnościami związanymi z wchodzeniem w dorosłość oraz
• które oferuje przygotowanie młodzieży do samodzielnego mierzenia się z problemami dorosłego życia.

Skutkiem takiego działania jest coraz rzadsze korzystanie z oferty placówki.

Tak, jak w każdym przypadku powinno zwrócić się szczególną uwagę na sporządzanie planu pracy z dzieckiem w oparciu o diagnozę potrzeb i deficytów, analizę indywidualnej sytuacji rodzinnej i życiowej, prowadzenie w miarę potrzeb ustalonych w diagnozie zajęć specjalistycznych grupowych i indywidualnych np.: psycholog, psychoedukacja, doradca zawodowy, TUS i inne. Ważnym aspektem jest – tak jak w każdym typie - praca z rodziną, obejmująca spotkania indywidualne i grupowe, m. in. pomoc psychologiczna, pedagogiczna, prowadzenie zajęć usamodzielniających, samodzielne przygotowanie posiłków w ramach warsztatów kulinarnych, wsparcie w nauce, jak również zagospodarowanie czasu wolnego i rozwijanie pasji (np. zajęcia sportowe, artystyczne, komputerowe, projekty młodzieżowe itp.) oraz angażowanie młodzieży w działania wolontarystyczne.

[forma] PODWÓRKOWA

Praca podwórkowa jest realizowana przez wychowawcę, który prowadzi zajęcia animacyjne i socjoterapeutyczne, w miejscach gdzie jest to potrzebne (gdy część dzieci nie jest gotowa na sprostanie normom i wymaganiom placówki stacjonarnej) - jako prowadzenie osobnej, stałej i regularnej grupy podwórkowej. W takiej grupie dzieci objęte są wsparciem wychowawcy podwórkowego. Uczą się przestrzegania zasad, budują pozytywne relacje z dorosłym, przebywają tam do czasu, gdy są gotowe do dołączenia do placówki stacjonarnej. Podobnie jak w placówce stacjonarnej, wychowawca prowadzi również pracę z rodziną oraz w środowisku dziecka. Średni okres pracy z dziećmi w grupie podwórkowej wynosi 8 miesięcy. Po tym okresie wskazane jest, aby dzieci rozpoczęły udział w zajęciach placówki stacjonarnej.

Decydując się na taki model pracy, zalecane jest zwrócić szczególną uwagę na sporządzenie planu pracy z dzieckiem w oparciu o diagnozę potrzeb i deficytów, prowadzenie zajęć animacyjnych, socjoterapeutycznych, opiekuńczych, dożywania, pomocy w nauce oraz zagospodarowanie czasu wolnego, rozwijanie zainteresowań i pasji. Bardzo istotnym i zalecanym działaniem przy tego typu pracy jest oczywiście praca z rodzina w zakresie spotkań grupowych lub indywidualnych.

Zespół powinien składać się z kierownika lub osoby odpowiedzialnej za zarządzanie miejscem, wychowawców oraz specjalistów i instruktorów. Zatrudniając kadrę należy dążyć do możliwej stabilizacji zatrudnienia i przeciwdziała nadmiernej rotacji pracowników. Rekomendowane są umowy o pracę – zarówno w stosunku do kierownika jak i wychowawców, jednak to organy prowadzące powinny mieć możliwość wybrania formy zatrudnienia. Przy zatrudnianiu wychowawców należy uwzględniać art. 22 Kodeksu pracy.

Zgodnie z przepisami oraz z uwagi na różnorodny sposób organizacji pracy nie ma określonej dolnej granicy ilości dzieci, które mogą znajdować się pod opieką jednego wychowawcy lub instruktora. Jednakże na jedną osobę dorosłą powinno przypadać nie więcej niż 15 wychowanków.

Jednak, aby móc prowadzić efektywną pracę opartą na relacji, która ma szansę wpłynąć na rozwój dzieci rekomenduje się następujący standard:

• Forma specjalistyczna – 7-10 wychowanków na 1 dorosłego
• Forma opiekuńcza – 8-12 wychowanków na 1 dorosłego
• Forma specjalistyczno-opiekuńczej – 10-12 wychowanków na 1 dorosłego
• Forma pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę – 10-12 wychowanków na 1 dorosłego.

Aby organ prowadzący miejsce dla dzieci i młodzieży mógł odpowiednio zarządzać kadrą, utrzymywać i motywować pracowników rekomenduje się różnicowanie wynagrodzenia w zależności od kompetencji i stażu pracy, a także umożliwiać podnoszenie kompetencji kadry poprzez udział w szkoleniach, superwizjach itp.

Proporcje pomiędzy pracą bezpośrednią na rzecz dziecka oraz pracą pośrednią (środowisko, rodzina, praca w zespole) powinny być dostosowywane do potrzeb i sytuacji dziecka. Szacuje się jednak, że praca bezpośrednia to około 75 % pracy wychowawcy, około 25 % czasu pracy stanowi zaś praca pośrednia.

W celu stabilizacji zatrudnienia rekomenduje się wprowadzenie ścieżki awansu oraz umożliwienie rozwoju i szkoleń kadrze.

Rekomenduje się zatrudnianie kadry na podstawie umowy o pracę zgodnie z Kodeksem pracy. Instruktorzy i specjaliści mogą świadczyć pracę na podstawie kodeksu pracy, kodeksu cywilnego, lub w ramach własnej działalności gospodarczej.

Ustawa o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej w art. 25, 26 i 27 określa podstawowe wymagania, jakie powinien spełniać kierownik, wychowawca oraz specjalista np.: pedagog, psycholog, logopeda, reedukator itp..

Ustawa mówi również o niekaralności - jako jednym z wymogów stawianym pracownikom - za wybrane przestępstwa, które można zweryfikować poprzez dostarczenie przez kandydata na dane stanowisko zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego. Dodatkowo od 2016 roku na organie prowadzącym ciąży obowiązek zweryfikowania pracownika w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. 

Przed dopuszczeniem osoby do realizacji działań w zakresie działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi, zgodnie z ustawą z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (Dz. U. z 2018 r. poz. 405), należy zweryfikować osoby biorące udział przy wykonywaniu ww. czynności pod kątem ich figurowania w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym (zwanego dalej Rejestrem). 

W przypadku realizacji wypoczynku dzieci i młodzieży warto również zadbać o to, aby kadra podczas realizacji wyjazdów wakacyjnych lub feryjnych dodatkowo spełniała wymogi Ustawy Prawo oświatowe, która narzuca obowiązek posiadania uprawnień Kierownika wypoczynku oraz wychowawcy wypoczynku oraz zgłoszenia wyjazdu do Bazy Wypoczynku prowadzonej przez Kuratorium Oświaty.

W miejscach pracy z dziećmi i młodzieżą rekomenduje się prowadzenie list obecności, dokumentacji pracy na rzecz dziecka (z rodziną/szkołami /OPS/Lokalny System Wsparcia), indywidualnego planu pracy z dzieckiem w oparciu o diagnozę potrzeb i deficytów oraz cykliczne podsumowanie pracy z dzieckiem.

Dodatkowo zaleca się prowadzenie karty pracy wychowawców, kierowników, specjalistów, instruktorów (z podziałem na pracę bezpośrednią oraz pracę na rzecz dziecka), dokumentację kadrową oraz finansowo-księgową kosztów kadry i miejsca.

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nie określa dokumentacji, jaka musi być prowadzona przez placówkę wsparcia dziennego. Organy prowadzące gromadzą dokumentację merytoryczną w różny sposób. Niemniej jednak jest kilka kwestii, o których warto pamiętać:

Dokumentacja merytoryczna dotycząca dziecka i jego rodziny może być potrzebna w sądzie rodzinnym i opiekuńczym, jeżeli sąd zdecyduje się na interwencję w sprawie dziecka. Jeżeli ustawa o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej nie zobowiązuje do prowadzenia dokumentacji, to placówka nie ma takiego obowiązku, ale zgromadzone w niej dokumenty mogą pomóc sądowi podjąć odpowiednią decyzję. Sąd może prosić o informacje dotyczące dziecka albo o odpowiednią dokumentację. Specjaliści nierzadko zmieniają miejsce pracy, a sąd może potrzebować informacji nawet po kilku latach (zainteresowanie sądu może w przyszłości dotyczyć także dzieci, które przebywały w świetlicy dobrowolnie i wówczas nie były objęte jeszcze żadnymi procedurami sądowymi). Dlatego warto prowadzi dokumentację dotyczącą każdego dziecka.

Przepisy ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej po nowelizacji w 2014 r. stanowią, że podmioty i osoby realizujące zadania w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, mogą przetwarzać dane osobowe osób, do których stosuje się niniejszą ustawę (czyli przede wszystkim podopiecznych), oraz członków ich rodzin w zakresie niezbędnym do realizacji zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Oznacza to, że organ prowadzący nie musi uzyskiwać zgody tych osób na przetwarzanie danych osobowych.

W przypadku zbierania danych osobowych nie od osób, których one dotyczą (np. o rodzicach dzieci od innych członków rodziny), na organie prowadzącym nie ciążą obowiązki informacyjne – nie muszą uzyskiwać ich zgody, nie muszą informować o swojej nazwie oraz adresie, o celu i zakresie zbierania danych, źródle danych, prawie dostępu do treści danych oraz prawie do ich poprawiania itd. Dane mogą być zbierane jednak jedynie w zakresie niezbędnym do realizacji zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Na fotografowanie, filmowanie dzieci oraz publikowanie ich zdjęć w sieci należy mieć pisemną zgodę opiekunów prawnych. Dotyczy to także fotografowania i filmowania innych osób – np. rodzin podopiecznych oraz osób pracujących w placówce.

Warto pamiętać, aby każdy z opiekunów dzieci i młodzieży lub pełnoletnich uczestników korzystających z oferty otrzymał przygotowana klauzulę informacyjną dotycząca sposobu przetwarzania danych osobowych zgodnych z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) oraz wskazania Administratora Danych.

Każde miejsce we własnym zakresie określa czy posiada zasoby, aby odpowiedzieć na potrzeby danego uczestnika i prowadzić z nim pracę (z wyłączeniem sytuacji skierowania przez sąd lub inne instytucje współpracujące).

Rekomenduje się, aby wychowankowie przyjmowani byli na okres roku szkolnego z możliwością przedłużenia na kolejne okresy, a proces rekrutacji był ciągły, jeśli liczba miejsc na to pozwala. Warto prowadzić wieloletnią pracę z dziećmi i młodzieżą.

Organy prowadzące mogą do ewaluacji korzystać z własnych narzędzi, jeśli takie posiadają. Rekomenduje się monitorowanie i ewaluację takich wskaźników dotyczących pracy jak: frekwencja, liczba dzieci zapisanych do placówki, liczba dzieci uczestniczących w określonych zajęciach prowadzonych w danym miejscu, zmiany w sytuacji podopiecznych oraz inne wskaźniki określone indywidualnie przez organ prowadzący.

Pandemia i nauczanie zdalne doprowadziły do ekstremalnej zmiany w funkcjonowaniu uczniów, a problemy z tym związane będą ujawniać się przez najbliższe lata, co wymaga ściślejszej współpracy ze szkołami i systemowego podejścia do pracy z dziećmi, młodzieżą i ich rodzinami. Rośnie liczba dzieci, które wymagają zindywidualizowanej pomocy i wsparcia. Obserwuje się rosnącą liczbę problemów emocjonalnych dzieci. Wychodzą one na pierwszy plan przed problemami socjalnymi czy materialnymi dzieci i rodzin, stąd konieczna stała się współpraca z innymi instytucjami działającymi na rzecz dziecka i rodziny.

Konieczna jest współpraca z innymi instytucjami, które mogą pomóc rodzinie w rozwiązaniu jej problemów, głównie w zakresie interwencji wobec osób uzależnionych i współuzależnionych (np. komisja rozwiązywania problemów alkoholowych, szkoła, ośrodek pomocy społecznej, inne placówki wsparcia dziennego, sąd rodzinny, powiatowe centrum pomocy rodzinie, asystent rodziny itp.).

Niezwykle istotna jest współpraca z wychowawcami klas, pedagogami szkolnymi i nauczycielami uczącymi dzieci, zwłaszcza tych przedmiotów, które sprawiają dzieciom trudności. Aby zwiększyć efektywność pomocy, konieczna jest wymiana informacji na temat sytuacji szkolnej dziecka, jego obecności w szkole, relacji z rówieśnikami, postępów w nauce itp. – jeśli rodzic wyraża zgodę.

Ważne, aby to właśnie pracownicy opisanych tu placówek czuli się liderami inicjowania tej współpracy i wymiany informacji. Jednak aby system działał sprawnie i efektywnie, aktywni i otwarci na współpracę powinni być wszyscy uczestnicy lokalnego systemu wsparcia.

Rekomenduje się również współpracę między podmiotami realizującymi działania na rzecz dzieci, młodzieży i ich rodzinami, w zakresie organizowanie na poziomie danego mirkoobszaru spotkań interdyscyplinarnych wzmacniających współpracę wyżej wymienionych podmiotów.