Poradnik - ngo.pl

Na podstawie przepisów ustawy z 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (tj. Dz. U. z 2017 r. poz. 210 ze zm.), stowarzyszenie może utworzyć oddział, który określa się jako terenową jednostkę organizacyjną stowarzyszenia.

Zgodnie z art. 10a ust. 1 ustawy, stowarzyszenie może tworzyć terenowe jednostki organizacyjne. W takim przypadku statut stowarzyszenia określa zasady tworzenia oraz rozwiązania terenowej jednostki organizacyjnej, jej strukturę organizacyjną, organy, w tym zarząd, oraz tryb dokonywania ich wyboru lub powoływania.

W statucie stowarzyszenia należy także wówczas rozstrzygnąć o możliwości otrzymywania przez członków zarządu terenowej jednostki organizacyjnej wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją, w przypadku gdy w statucie stowarzyszenia przewidziano możliwość otrzymywania takiego wynagrodzenia przez członków zarządu stowarzyszenia.

Statut stowarzyszenia i regulamin jednostki. Osobowość prawna jednostki

Według ust. 2 art. ust. 10a ustawy, terenowa jednostka organizacyjna prowadzi działalność na podstawie statutu stowarzyszenia, a na zasadach i w trybie określonym w statucie stowarzyszenia terenowa jednostka organizacyjna może przyjąć regulamin określający szczegółową jej organizację i sposób działania

Według ust. 3 art. 10a ustawy, jeżeli statut stowarzyszenia tak stanowi, terenowa jednostka organizacyjna może uzyskać osobowość prawną. W takim przypadku statut stowarzyszenia określa:

1. Warunki, które muszą być spełnione, aby oddział mógł uzyskać osobowość prawną.

2. Zasady gospodarowania majątkiem oddziału.

3. Sposób reprezentowania, w szczególności zaciągania zobowiązań majątkowych oraz zawierania umów z członkami zarządu oddziału.

4. Szczegółowe zasady likwidacji oddziału.

W dalszej części tego przepisu (ust. 4-7) określono, że wniosek o wpis (wykreślenie) terenowej jednostki organizacyjnej z Krajowego Rejestru Sądowego składa zarząd stowarzyszenia, zaś jednostka ta uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność po wpisie do tego rejestru. Natomiast z chwilą wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego terenowej jednostki organizacyjnej z osobowością prawną traci ona osobowość prawną, a stowarzyszenie wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki tej jednostki. W przypadku rozwiązania terenowej jednostki organizacyjnej posiadającej osobowość prawną, przeprowadza się jej likwidację, a majątek pozostały po likwidacji pozostaje majątkiem stowarzyszenia.

Znaczenie nowelizacji z 2015 r.

Przepis ten (art. 10a) został dodany ustawą z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 1923).

Przed tą zmianą zasady tworzenia terenowych jednostek organizacyjnych były określone w art. 10 ust. 2 ustawy, według którego stowarzyszenie, które zamierzało tworzyć terenowe jednostki organizacyjne było obowiązane określić w statucie strukturę organizacyjną i zasady tworzenia tych jednostek. Dodanie do ustawy art. 10a miało zatem na celu ujednolicenie dotychczas obowiązujących przepisów dotyczących stowarzyszeń rejestrowych, które posiadały oddziały.

Nowy przepis – art. 10a ustawy - stanowi zatem doprecyzowanie koncepcji podwójnej osobowości prawnej (stowarzyszenia i jego terenowej jednostki organizacyjnej) i eliminuje różnice w orzecznictwie sądów rejestrowych w tym zakresie. Dotychczas w praktyce tych sądów najwięcej rozbieżności istniało co do rejestracji zmian statutowych, spraw majątkowych, a w szczególności prawa własności i zobowiązań finansowych, a także co do powoływania i odwoływania władz oddziału. Dodanie w ustawie art. 10a spowodowało rozstrzygnięcie tego, na podstawie którego ze statutów (stowarzyszenia czy terenowej jednostki organizacyjnej) mają działać te jednostki, ustaliło treść statutu stowarzyszenia, a w szczególności sposób korzystania z majątku tej jednostki i sposób jej likwidacji.

Z artykułu 10a ust. 1 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach wynika, że terenową jednostką organizacyjną stowarzyszenia jest jednostka, przewidziana w strukturze organizacyjnej tego stowarzyszenia posiadająca wewnętrzną samodzielność i realizująca cele tego stowarzyszenia na części terytorium kraju (np. w województwie, powiecie, gminie lub innym obszarze).

Przepis ten ustanawia dwa rodzaje tych jednostek:

• jednostki (oddziały), które mają osobowość prawną,
• jednostki (oddziały), którym osobowości prawnej nie przyznano.

Terenowa jednostka organizacyjna stowarzyszenia prowadzi działalność na podstawie statutu stowarzyszenia, ale – jeśli tak postanowiono w tym statucie – może ona ustalić regulamin określający jej szczegółową organizację i sposób działania.

Zasadą zatem jest, tak samo zresztą jak przed zmianą przepisów ustawy w 2015 r., że terenowe jednostki organizacyjne stowarzyszenia nadal funkcjonują na podstawie statutu stowarzyszenia, które je utworzyło.

W ten sposób wyraża się koncepcja podwójnej osobowości prawnej stowarzyszenia z punktu widzenia samodzielności jego oddziału, który mimo tego, że posiada osobowość prawną, nadal pozostaje w strukturze stowarzyszenia. Oddział taki mimo tego, że ma osobowość prawną, nadal jest uzależniony od statutu stowarzyszenia, przez które został utworzony oraz od istnienia tego stowarzyszenia.

Jak wynika z art. 10a ust. 3 ustawy, terenowa jednostka organizacyjna stowarzyszenia może nabyć osobowość prawną tylko wtedy, gdy przewiduje to statut stowarzyszenia, które ją utworzyło. Statut ten może zawierać postanowienia, że to sama jednostka będzie decydować o tym, czy uzyska osobowość prawną. Tak samo statut może stanowić, że to stowarzyszenie podejmie decyzję o nadaniu tej jednostce tej osobowości. Natomiast mając na uwadze, że jednostka ta działa na podstawie statutu stowarzyszenia, nie ma już potrzeby przyjmowania statutu tej jednostki.

Okoliczność, że oddział posiada osobowość prawną powoduje, iż może samodzielnie występować w obrocie cywilnoprawnym. Taka jednostka staje się zatem odrębnym od stowarzyszenia podmiotem posiadającym zdolność do czynności prawnych i zdolność sądową. Jednostka ta może także posiadać majątek i dysponować nim.

Jednakże nabycie osobowości prawnej przez odział nie powoduje zmian w stosunkach wewnętrznych stowarzyszenia. Jednostka ta, mimo tego, że może samodzielnie działać, nie ma żadnej autonomii w zakresie działalności statutowej, pozostaje bowiem częścią stowarzyszenia. Członków stowarzyszenia zrzeszonych w tej jednostce wiąże statut stowarzyszenia i rozstrzygnięcia jego organów. Jak wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 21 listopada 2007 r., sygn. akt IA CA 906/07, terenowe jednostki organizacyjne, jako jednostki organizacyjne stowarzyszenia, składają się bowiem na jednolitą i scentralizowaną organizację, w której – będąc osobami prawnymi – stanowią tylko jego wewnętrzne komórki organizacyjne.

Kłopoty z podwójną osobowością prawną

Dodanie w ustawie art. 10a miało na celu wyjaśnienie wątpliwości dotyczących stowarzyszeń, które posiadały terenowe jednostki organizacyjne. Wątpliwości te wynikały z konstrukcji utworzenia osoby prawnej w ramach innej osoby prawnej, co jest sprzeczne z zasadami działania osób prawnych określonymi w innych przepisach dotyczących tych podmiotów. Wątpliwości te miało wyjaśnić uregulowanie zawarte w ust. 6 i 7 art. 10a ustawy, zgodnie z którym w przypadku likwidacji terenowej jednostki organizacyjnej stowarzyszenie wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki swojej jednostki, co stanowi ochronę stowarzyszenia przed ewentualnymi długami powstałymi w wyniku działalności takiej jednostki.

Ponadto określając od razu w statucie zasady gospodarowania majątkiem, już na etapie tworzenia terenowej jednostki organizacyjnej i przyznania jej osobowości prawnej, ma rozwiązać dotychczasowe spory pomiędzy zarządem stowarzyszenia i jego oddziałem w razie nadużywania przez zarząd oddziału konstrukcji podwójnej osobowości prawnej. Obecne brzmienie tego przepisu rozstrzyga, że ustalenie treści statutu należy do kompetencji walnego zebrania stowarzyszenia, przez co to stowarzyszenie decyduje o zakresie działania i samodzielności jego oddziału.

Dodany w ustawie art. 10a w ust. 5 określił także chwilę, w której terenowa jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną, a zatem chwilę, od której może zacząć działać – jest to zmiana w stosunku do dotychczas obowiązującego stanu prawnego – chwilą tą jest dokonanie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Analogicznie utrata osobowości prawnej przez tą jednostkę, zgodnie z ust. 6 art. 10a ustawy, następuje w momencie jej wykreślenia z tego rejestru, a stowarzyszenie wstępuje wtedy we wszystkie prawa i obowiązki tej jednostki.

Konieczność zgłoszenia zmiany statutu do KRS mogła jednak powstać co do treści statutu stowarzyszenia - zgodnie z ust. 2 art. 10a ustawy, na zasadach i w trybie określonym w statucie stowarzyszenia terenowa jednostka organizacyjna może przyjąć regulamin określający jej szczegółową organizację i sposób działania, a zgodnie z ust. 3 art. 10a ustawy, jeżeli statut stowarzyszenia tak stanowi, terenowa jednostka organizacyjna może uzyskać osobowość prawną.

Jeśli stowarzyszenie uznało, że jego terenowa jednostka organizacyjna może określić swój regulamin lub, że jednostka ta może mieć osobowość prawną, powinno dokonać odpowiednich zmian w swoim statucie. Zmiany te powinny zostać dokonane w terminie ustalonym w art. 8 ustawy o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw. Według tego przepisu, w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, stowarzyszenia działające na podstawie przepisów dotychczasowych dostosują swoje statuty do wymagań ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Termin ten upłynął 20 maja 2018 r.

tekst przygotowany we współpracy z Centrum Pro Bono

Program Centrum Pro Bono jest realizowany przez Fundację Uniwersyteckich Poradni Prawnych od 2007 roku. Inicjatywa Centrum Pro Bono zaspokaja rosnącą potrzebę pomocy prawnej pro bono na rzecz organizacji III sektora. Głównym obszarem działalności Centrum Pro Bono jest pośredniczenie pomiędzy organizacjami pozarządowymi poszukującymi wsparcia prawnego, a prawnikami, chętnymi do świadczenia pomocy prawnej pro bono. Dodatkowo, ścisła współpraca z kancelariami prawnymi i najlepszymi ekspertami w swoich dziedzinach pozwala nam podejmować wyzwania w postaci różnych projektów edukacyjnych i szkoleniowych skierowanych do organizacji non-profit. Obecnie z Centrum Pro Bono współpracuje 30 kancelarii z całej Polski.

Więcej informacji: http://www.centrumprobono.pl/