Poradnik - ngo.pl

Nie ma jednego aktu prawnego, który regulowałaby całość zagadnień związanych z funkcjonowaniem organizacji pozarządowych. Oprócz podstaw „założycielskich”, opisanych niżej, ważne są małe fragmenty ustaw i rozporządzeń, które regulują różne aspekty, np. ustawa o podatku dochodowym – opisuje kwestię zwolnień podatkowych; ustawa o podatku VAT – zasady płacenia tego podatku; ustawa o finansach publicznych – niektóre szczegóły w realizacji projektów, dofinansowanych z publicznych pieniędzy; ustawa o prawie autorskim – zasady np. zawierania umów o dzieło z autorami projektów lub wykorzystania zdjęć, kodeks pracy – kwestie zatrudniania itd.

Na poziomie ogólnym funkcjonowanie sektora pozarządowego opisują trzy ustawy.

Stowarzyszenia powinny zapoznać się z ustawą - Prawo o stowarzyszeniach. W akcie tym podkreślono, że stowarzyszenia są „narzędziem” do realizacji wolności obywatelskich: prawa do zrzeszania się oraz prawa do równego, bez względu na przekonania, czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i prawa do wyrażania zróżnicowanych poglądów, a także realizacji indywidualnych zainteresowań. Ponadto ustawa ta opisuje zasady powoływania, funkcjonowania i zamykania stowarzyszeń.

Ważne zapisy tego aktu to m.in.:

• zdefiniowanie stowarzyszenia jako „dobrowolnego, samorządnego, trwałego zrzeszenia o celach niezarobkowych”
• wskazanie, że stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków, ale ma też prawo do zatrudniania pracowników (w tym członków)
• zasada, że stowarzyszenie jest zakładane przez 7 osób, które uchwalają statut i wybierają zarząd oraz komisję rewizyjną
• określenie obowiązkowej zawartości statutu
• nałożenie obowiązku posiadania kontroli wewnętrznej (zazwyczaj tzw. komisji rewizyjnej) i zarządu
• prawo stowarzyszeń do zbierania składek członkowskich, korzystania z darowizn, spadków, dochodów własnych, zbiórek publicznych, a także do otrzymywania dotacji i do prowadzenia działalności gospodarczej
• prawo do zakładania stowarzyszeń zwykłych, które nie podlegają rejestracji w KRS tylko w ewidencji starosty.

Fundacje powinny zapoznać się z ustawą o fundacjach. Opisuje ona zasady powoływania i funkcjonowania oraz zamykania fundacji, a także wskazuje cele, dla których fundacje mogą być powoływane. Cele te powinny być zgodne z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto powinny być społecznie lub gospodarczo użyteczne (w szczególności chodzi tu o: ochronę zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświatę i wychowanie, kulturę i sztukę, opiekę i pomoc społeczną, ochronę środowiska oraz opiekę nad zabytkami).

Ważne zapisy tego aktu to m.in.:

• wskazanie roli fundatora, który w tzw. oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji (w formie aktu notarialnego) opisuje cel fundacji oraz jej składniki majątkowe (np. pieniądze lub nieruchomości), a także ustala statut
• prawo fundacji do prowadzenia działalności gospodarczej
• wskazanie, że pracami fundacji kieruje zarząd
• obowiązek składania co rok sprawozdań ze swojej działalności odpowiedniemu ministrowi, wybranemu ze względu na główne cele fundacji (wzór sprawozdania określa rozporządzenie z 8 maja 2001 w sprawie ramowego zakresu sprawozdania z działalności fundacji).

Zarówno stowarzyszenia, jak i fundacje podlegają ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w skrócie określanej jako „ustawa o pożytku”. Bywa ona nazywana konstytucją III sektora, gdyż wprowadziła podstawowe definicje: organizacji pozarządowej i wolontariatu. Określono w niej również zasady współpracy z administracją publiczną i wprowadzono pojęcie pożytku publicznego.

Ważne zapisy tego aktu to m.in.:

• definicja organizacji pozarządowej 
• definicja działalności pożytku publicznego, którą jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie
• wskazanie, że administracja publiczna współpracuje w zakresie zadań publicznych z organizacjami pozarządowymi w różnych formach, w tym zlecania zadań oraz konsultacje aktów prawnych
• obowiązek uchwalania programu współpracy między samorządem a organizacjami pozarządowymi, w którym opisane są lokalne zasady współpracy
• wprowadzenie pojęcia działalności odpłatnej i nieodpłatnej pożytku publicznego
• wprowadzenie pojęcia organizacji pożytku publicznego (OPP), określenie jej obowiązków i przywilejów, w tym możliwości ubiegania się o 1% podatku dochodowego od osób prywatnych
• opisanie funkcjonowania rad działalności pożytku publicznego (na poziomie gminy, powiatu, województwa oraz kraju) - ciała konsultacyjnego, w którym uczestniczą organizacje pozarządowe oraz przedstawiciele administracji publicznej
• wprowadzenie pojęcia wolontariusza.

W codziennym działaniu organizacja pozarządowa będzie musiała stosować się również do zapisów innych ustaw. Warto tu wymienić:

• ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym, z którą będziemy mieć do czynienia przy powoływaniu do życia NGO - przy rejestracji - a także podczas zgłaszania zmian)
• ustawę o rachunkowości, która wskazuje jak należy prowadzić księgowość
• ustawę o podatku dochodowym od osób prawnych, która reguluje m.in. jeden z podstawowych obowiązków NGO czyli coroczne rozliczenie się z fiskusem za pomocą deklaracji CIT-8
• przepisy  o ochronie danych osobowych (tzw. RODO) - będzie z nimi miała do czynienia w praktyce każda organizacja, ponieważ bardzo trudno jest prowadzić działania bez przetwarzania (choćby zbierania) danych konkretnych osób fizycznych
• Kodeks Pracy, który będzie wskazywał jakie obowiązki wobec zatrudnionych ma organizacja korzystająca z ich pracy
• Kodeks Cywilny - to zbiór przepisów regulujących stosunki między różnymi podmiotami np. zasady zawierania umów (ze współpracownikami, z kontrahentami).