Poradnik - ngo.pl

Organizacje pozarządowe często finansują swoje działania ze środków publicznych, w tym m.in. dotacji od JST (gminy, województwa), środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, funduszy europejskich w ramach RPO, POWER itp. Czy takie organizacje mogą spodziewać się kontroli z NIK? Jeżeli tak, co może podlegać kontroli: dokumenty finansowe, księgowe, inne - jakie? Czy kontroler ma prawo przesłuchiwać pracowników organizacji lub osoby współpracujące z organizacją na podstawie umów cywilnoprawnych? Czy kontroler może przesłuchiwać uczestników projektu, który był finansowany lub współfinansowany ze środków publicznych? Jaki okres podlega kontroli i, jeżeli nie wynika wprost z przepisów prawa, od czego jest uzależniony?

Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców) w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa, w szczególności:

1. wykonują zadania zlecone lub powierzone przez państwo lub samorząd terytorialny;
2. wykonują zamówienia publiczne na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego;
3. organizują lub wykonują prace interwencyjne albo roboty publiczne;
4. działają z udziałem państwa lub samorządu terytorialnego, korzystają z mienia państwowego lub samorządowego, w tym także ze środków przyznanych na podstawie umów międzynarodowych;
5. korzystają z indywidualnie przyznanej pomocy, poręczenia lub gwarancji udzielonych przez państwo, samorząd terytorialny lub podmioty określone w ustawie z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (Dz.U. z 2015 r. poz. 1052 i 1854 oraz z 2016 r. poz. 2260);
6. udzielają lub korzystają z pomocy publicznej podlegającej monitorowaniu w rozumieniu odrębnych przepisów;
7. wykonują zadania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego;
8. wywiązują się z zobowiązań, do których stosuje się przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2017 r. poz. 201), z innych należności budżetowych, gospodarki pozabudżetowej i państwowych funduszy celowych oraz świadczeń pieniężnych na rzecz państwa wynikających ze stosunków cywilnoprawnych.

Jeżeli zatem organizacja pozarządowa uzyskała środki w ramach któregoś ze wskazanych wyżej działań, sposób wykorzystania tych środków może być weryfikowany przez Najwyższą Izbę Kontroli.

W toku kontroli kierownicy jednostek kontrolowanych mają obowiązek niezwłocznie przedkładać na żądanie Najwyższej Izby Kontroli wszelkie dokumenty i materiały, w tym na nośnikach elektronicznych, niezbędne do przygotowania lub przeprowadzenia kontroli, a także umożliwić dostęp do baz danych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej.

Ponadto upoważnieni przedstawiciele Najwyższej Izby Kontroli mają prawo do:

1. swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych,
2. wglądu do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jednostek kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania dokumentów i innych materiałów dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej,
3. przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu określonych czynności,
4. wzywania i przesłuchiwania świadków,
5. żądania udzielenia wyjaśnień przez osoby, które wykonują lub wykonywały pracę na podstawie stosunku pracy lub innej umowy w jednostkach kontrolowanych,
6. zasięgania w związku z przygotowywaną lub przeprowadzaną kontrolą informacji oraz żądania dokumentów od jednostek niekontrolowanych, a także żądania wyjaśnień od pracowników tych jednostek,
7. korzystania z pomocy biegłych i specjalistów,
8. zwoływania narad w związku z przeprowadzaną kontrolą,
9. przetwarzania danych osobowych, z wyjątkiem danych ujawniających poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, jak również danych o kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym.

Kontroler ustala stan faktyczny na podstawie zebranych w toku postępowania dowodów. Dowodami są w szczególności dokumenty, zabezpieczone rzeczy, wyniki oględzin, zeznania świadków, opinie biegłych oraz pisemne wyjaśnienia i oświadczenia.

Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować pod względem legalności i gospodarności działalność jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych wykonujących zadania z zakresu funkcjonowania systemów gwarantowania środków pieniężnych i udzielania pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania, o których mowa w przepisach o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

Kontrola działalności jednostek organizacyjnych i przedsiębiorców jest przeprowadzana pod względem legalności i gospodarności.

Najwyższa Izba Kontroli może przeprowadzać kontrole wspólnie z naczelnymi organami kontroli Wspólnot Europejskich oraz naczelnymi organami kontroli innych państw. Zasady i zakres tych kontroli określa porozumienie zawarte pomiędzy Najwyższą Izbą Kontroli i tymi organami.

Wobec tego prowadząc kontrolę wykorzystania przez organizacje pozarządowe środków publicznych Najwyższa Izba Kontroli może opierać się także na wynikach kontroli innych podmiotów, prowadzić kontrole wspólnie z tymi podmiotami lub zlecać im przeprowadzenie takich kontroli. Kontrole te mogą także być prowadzone wspólnie z organami uprawnionymi do kontroli przez Wspólnotę Europejską.

Kontroler może żądać od osób, które wykonują lub wykonywały pracę w jednostce kontrolowanej na podstawie stosunku pracy lub innej umowy, udzielenia mu, w terminie przez niego wyznaczonym, ustnych lub pisemnych wyjaśnień w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli.

Warunkiem przyjęcia pisemnych wyjaśnień jest wskazanie osoby składającej wyjaśnienia, podanie zajmowanego przez nią stanowiska w jednostce kontrolowanej oraz jej podpis. Z przyjęcia ustnych wyjaśnień sporządza się protokół.

W razie zasięgania przez kontrolera, w związku z prowadzoną kontrolą, informacji w jednostkach niekontrolowanych lub uzyskiwania dokumentów lub wyjaśnień od pracowników tych jednostek, informacje lub wyjaśnienia powinny być utrwalone na piśmie i podpisane przez osobę, która je złożyła. Przepisy ust. 1-6 stosuje się odpowiednio.

Kontroler może wezwać pracownika jednostki kontrolowanej lub inną osobę do stawienia się w wyznaczonym miejscu i czasie w celu złożenia zeznań w charakterze świadka. Wobec przesłuchiwani mogą być także uczestnicy projektów finansowanych lub współfinansowanych ze środków publicznych. W razie potrzeby kontroler może zwrócić się do dyrektora kontrolnej jednostki organizacyjnej Najwyższej Izby Kontroli z wnioskiem o wezwanie wskazanych osób do osobistego stawienia się w wyznaczonym miejscu i czasie, i przesłuchanie ich w charakterze świadków przez upoważnionego pracownika kontrolnej jednostki organizacyjnej Najwyższej Izby Kontroli.

W wezwaniu należy wskazać:

1. nazwę i adres kontrolnej jednostki organizacyjnej Najwyższej Izby Kontroli;
2. imię, nazwisko i adres osoby wzywanej;
3. podstawę prawną, charakter i cel wezwania;
4. datę, godzinę i miejsce stawienia się;
5. skutki prawne niezastosowania się do wezwania;
6. imię, nazwisko i stanowisko służbowe wzywającego.

Wezwanie doręcza się za pośrednictwem operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe (Dz.U. z 2016 r. poz. 1113, 1250, 1823 i 1948) lub innego podmiotu zajmującego się doręczaniem korespondencji. W sprawach niecierpiących zwłoki można dokonać wezwania w formie elektronicznej, za pomocą telefaksu, telefonicznie albo w inny sposób z podaniem danych, o których mowa wyżej; sposób wezwania należy udokumentować dołączając do akt kontroli notatkę służbową lub potwierdzenie transmisji danych. Jeżeli osoba wezwana nie może stawić się z powodu choroby lub innej niedającej się pokonać przeszkody, kontroler lub upoważniony może dokonać przesłuchania w miejscu pobytu tej osoby.

Osoba obowiązana do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” może być przesłuchana w charakterze świadka co do okoliczności, których dotyczy ten obowiązek.

Osoba obowiązana do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne” może być przesłuchana w charakterze świadka co do okoliczności, których dotyczy ten obowiązek, tylko po zwolnieniu od obowiązku zachowania tajemnicy, udzielonym na piśmie przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.

Osoba obowiązana do zachowania tajemnicy ustawowo chronionej, innej niż wyżej określona, może być przesłuchana w charakterze świadka co do okoliczności, których dotyczy ten obowiązek, tylko po zwolnieniu od obowiązku zachowania tajemnicy, udzielonym na piśmie przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, chyba że przepisy innych ustaw wyłączają dostęp Najwyższej Izby Kontroli do takiej tajemnicy.

Prawo odmowy zeznań w charakterze świadka przysługuje:

1. pracownikowi jednostki kontrolowanej ponoszącemu odpowiedzialność za działalność będącą przedmiotem kontroli;
2. każdej osobie, jeżeli złożenie zeznań mogłoby ją lub jego małżonka albo osoby pozostającej z nim faktycznie we wspólnym pożyciu, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia bądź osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli narazić na odpowiedzialność karną lub majątkową.

Prawo odmowy udzielenia wyjaśnień w tych przypadkach trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Z tych samych powodów udzielający wyjaśnień może uchylić się od odpowiedzi na pytania

Przesłuchanie świadka, za jego zgodą, może być utrwalone za pomocą urządzeń technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku. Z zeznań świadka sporządza się protokół; nośnik, na którym został utrwalony obraz lub dźwięk, stanowi załącznik do protokołu.

Kara pieniężna

Na osobę wezwaną w charakterze świadka, która mimo prawidłowego wezwania nie stawiła się bez uzasadnionej przyczyny we wskazanym czasie i miejscu, kontroler może nałożyć karę pieniężną do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Na postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej służy ukaranemu zażalenie. Kara pieniężna podlega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej podlega uchyleniu przez kontrolera, jeżeli osoba wezwana usprawiedliwi niestawienie się na wezwanie. Na postanowienie o odmowie uchylenia kary pieniężnej przysługuje zażalenie.

Okres objęty kontrolą jest określony w upoważnieniu do kontroli. Najwyższa Izba Kontroli może objąć kontrolą cały okres, w którym organizacja pozarządowa wydatkowała przyznane jej środki lub jego część (część wydatkowanych środków). Zwykle jednak kontrolowane są wszystkie środki uzyskane w ten sposób przez organizację. To jaki okres zostanie poddany kontroli nie wynika z przepisów powszechnie obowiązujących i zależ od przyjętego przez Najwyższą Izbę Kontroli planu kontroli na dany rok. Środki, które nie zostały skontrolowane w jednym roku, mogą być sprawdzone w następnych latach.

Centrum Pro Bono

Program Centrum Pro Bono jest realizowany przez Fundację Uniwersyteckich Poradni Prawnych od 2007 roku. Inicjatywa Centrum Pro Bono zaspokaja rosnącą potrzebę pomocy prawnej pro bono na rzecz organizacji III sektora. Głównym obszarem działalności Centrum Pro Bono jest pośredniczenie pomiędzy organizacjami pozarządowymi poszukującymi wsparcia prawnego, a prawnikami, chętnymi do świadczenia pomocy prawnej pro bono. Dodatkowo, ścisła współpraca z kancelariami prawnymi i najlepszymi ekspertami w swoich dziedzinach pozwala nam podejmować wyzwania w postaci różnych projektów edukacyjnych i szkoleniowych skierowanych do organizacji non-profit. Obecnie z Centrum Pro Bono współpracuje 30 kancelarii z całej Polski.

Więcej informacji: http://www.centrumprobono.pl/