Poradnik - ngo.pl

Prowadząc organizację musimy mieć świadomość, że podlegamy różnym przepisom prawa i obowiązkom, i że różne podmioty mogą nas skontrolować. Stowarzyszenia i fundacje podlegają nadzorowi oraz kontroli ze strony różnych urzędów, instytucji, a także sponsorów. Kontrola i nadzór nie oznaczają tego samego.

Kontrola oznacza, że nadzorujący (np. starosta) ma prawo ustalić, zbadać według określonych procedur, czy organizacja działa zgodnie z prawem.

kontrola = sprawdzenie stanu faktycznego (bez możliwości ingerencji w działalność)

Uprawienia kontrolne wobec stowarzyszenia, fundacji mają m.in.:

1. Państwowa Inspekcja Pracy
2. Inspekcja Sanitarna
3. Prokuratura
4. Urzędy kontroli skarbowej
5. Najwyższa Izba Kontroli
6. Regionalna Izba Obrachunkowa

1. Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia. Szczegółowo zadania PIP zostały opisane w art. 10 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. Kontroli PIP podlegają organizacje, które zatrudniają pracowników, a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także organizacje, na rzecz których świadczona jest praca na podstawie umów cywilnoprawnych, wolontariackich oraz przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą w ramach tzw. samozatrudnienia.

2. Inspekcja Sanitarna działająca w oparciu o ustawę z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny pracy w zakładach pracy, higieny wypoczynku i rekreacji, warunkami zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów powszechnego użytku. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej należy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne. Państwowi Inspektorzy Sanitarni w związku z wykonywaną kontrolą mają prawo do wstępu zakładów pracy, żądania pisemnych i ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób, żądania okazania dokumentów i pobierania próbek do badań laboratoryjnych. W postępowaniu przed organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

3. Prokuratura działa na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 1885 r. o prokuraturze. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Zadania te prokuratorzy realizują między innymi poprzez prowadzenie i nadzorowanie (gdy jest ono prowadzone przez Policję, ABW, CBA i inne) postępowania przygotowawczego w sprawach karnych, wytaczanie powództw w sprawach cywilnych, zaskarżanie niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych. W ramach prowadzonych postępowań karnych prokuratorzy posiadają szerokie uprawnienia między innymi do wzywania świadków, zarządzania zatrzymania podejrzanych, zarządzania przeszukania, zatrzymania (odebrania) rzeczy i inne.

4. Przeprowadzanie kontroli podatkowych m.in. przez urzędy skarbowe reguluje Ustawa z dn. 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa. Jej celem jest sprawdzenie, czy podatnik (organizacja) wywiązuje się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.

Urzędy kontroli skarbowej działają na podstawie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej i obok ministerstwa finansów są jednostkami organizacyjnymi kontroli skarbowej. Kontrola skarbowa jest rodzajem kontroli państwowej wykonywanej w celu ochrony interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnienia skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych. Celem kontroli skarbowej jest również badanie zgodności z prawem gospodarowania mieniem państwowych osób prawnych, przeciwdziałanie i zwalczanie naruszeń prawa, obowiązującego w zakresie obrotu towarowego z zagranicą i obrotu towarami przywożonymi z zagranicy oraz zapobieganie i ujawnianie przestępstw określonych w art. 228-231 kodeksu karnego (łapownictwo i nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków) wśród osób zatrudnionych lub pełniących służbę w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Finansów.

5. Najwyższa Izba Kontroli działająca na podstawie Ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. NIK kontroluje głównie działalność administracji rządowej i samorządowej, jednakże uprawniona jest również do kontroli organizacji pozarządowych, w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki publiczne oraz wykonują zadania zlecone przez organy administracji publicznej.

6. Regionalne Izby Obrachunkowe działające na podstawie ustawy z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Uprawnione są również do kontroli organizacji pozarządowych w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznanych z budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Kontrola może też wynikać ze specyfiki prowadzonych działań, np. w sprawie realizacji wniosku i wydatkowania dotacji udzielonej przez sponsora.

Nadzór jest pojęciem szerszym niż kontrola. Jeśli z przeprowadzonej kontroli wynika, że np. organizacja łamie prawo to nadzorujący może ingerować w działalność organizacji. Samo prawo kontroli nie daje takich uprawnień, nie pozwala ingerować w działalność organizacji.

nadzór = kontrola + ingerencja

Stowarzyszeń i fundacji dotyczy nadzór (a więc także kontrola):

1. Organów administracji samorządowej i rządowej

Przepisy nieco odmiennie regulują kwestie nadzoru w odniesieniu do stowarzyszenia oraz fundacji.

Nadzór nad fundacjami ma:

•  minister właściwy ze względu na zakres działania i cele fundacji (właściwy minister powinien zostać wskazany w statucie fundacji)
•  właściwy ze względu na siedzibę fundacji starosta (lub prezydent miasta na prawach powiatu).

Nadzór nad stowarzyszeniami ma:

• właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia starosta powiatu (lub prezydent miasta na prawach powiatu)
• w stosunku do stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego kontrolę może przeprowadzić wojewoda.

Oznacza to, że powinniśmy dostarczyć organowi nadzoru, któremu podlegamy, we właściwym terminie, sprawozdanie ze swej działalności (tak jest w przypadku fundacji) lub udzielić niezbędnych wyjaśnień (w przypadku stowarzyszenia).

Oprócz składania sprawozdań lub wyjaśnień organ nadzoru ma też prawo do przeprowadzenia kontroli naszej organizacji.

Należy pamiętać, iż organizacje posiadające status organizacji pożytku publicznego podlegają dodatkowemu nadzorowi sprawowanemu przez Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego. Nadzór ten jest sprawowany w zakresie prawidłowości korzystania ze szczególnych uprawnień przyznanych organizacjom pożytku publicznego. Nadzór nad organizacjami pożytku publicznego, działającymi w zakresie ratownictwa i ochrony ludności w zakresie realizacji zadań zleconych i prawidłowości korzystania z uprawnień sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych (MSWiA). Minister sprawujący nadzór może zlecić kontrolę organizacji pożytku publicznego. Szczegółowy tryb kontroli został opisany w ustawie. Ponadto organizacje pożytku publicznego są zobowiązane składać sprawozdania do bazy sprawozdań OPP prowadzonej przez NIW-CRSO (zobacz: Sprawozdanie OPP).

Ani stowarzyszenie ani fundacja, nie mają obowiązku samodzielnego zgłoszenia się do swego organu kontroli i nadzoru po zarejestrowaniu w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Obowiązek poinformowania o powstaniu nowej organizacji leży po stronie sądu rejestrowego, czyli wydziału Krajowego Rejestru Sądowego, w którym organizacja jest rejestrowana.

O wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji, zwanego dalej „właściwym ministrem”, oraz starostę powiatu (lub prezydenta miasta na prawach powiatu) właściwego ze względu na siedzibę fundacji. Wraz z tą informacją sąd przesyła statut fundacji.

Jeżeli cele fundacji wkraczają w zakres działania dwóch lub więcej ministrów, sąd zawiadamia o wpisaniu fundacji do KRS, wraz z przesłaniem statutu, właściwego ministra, z którego zakresem działania wiążą się główne cele fundacji.