Poradnik - ngo.pl

Organizacje pozarządowe, które posiadają osobowość prawną, od 2004 r. mogą, niezależnie od swojej formy prawnej jaką jest np. bycie fundacją, stowarzyszeniem, klubem sportowym, starać się o uzyskanie dodatkowego statusu – statusu organizacji pożytku publicznego. Organizacje, które go uzyskały nazywamy organizacjami pożytku publicznego (w skrócie OPP).

Status OPP oznacza stan prawny organizacji (fundacji, stowarzyszenia, klubu sportowego itp.) która:

• spełnia wszystkie wymogi ustawy, aby zostać organizacją pożytku publicznego oraz
• uzyskała potwierdzenie tego faktu w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).

Status OPP uzyskuje się na wniosek. Oznacza to, że organizacja pozarządowa zainteresowana uzyskaniem statusu musi wystąpić do KRS o jego nadanie. Sąd sprawdza, czy zostały spełnione wszystkie warunki stawiane przez ustawę, aby organizacja mogła uzyskać status OPP. Potwierdzeniem nabycia statusu OPP jest odpowiedni wpis do KRS (na wyciągu z KRS, w polu „status opp” jest wpisane słowo „TAK”).

Bycie organizacją pożytku publicznego, czyli posiadanie statusu OPP, wiąże się z pewnymi przywilejami (np. z możliwością otrzymywania 1% podatku od osób fizycznych), ale też z obowiązkami (np. konieczność wprowadzenia wewnątrz organizacji bardziej wymagających mechanizmów samokontroli, przejrzystość działań i finansów).

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie definiuje działalność pożytku publicznego jako "działalność społecznie użyteczną, prowadzoną przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie".

Działalność pożytku publicznego jest więc aktywnością prowadzoną przez organizacje pozarządowe dla dobra społecznego w obszarach opisanych w ustawie jako sfera zadań publicznych (np. podtrzymywanie tradycji narodowej, upowszechnianie i ochrona praw kobiet, ochrona i promocja zdrowia i wiele innych). Rodzaj prowadzonej działalności opisany jest w statucie organizacji, dlatego też mówimy o statutowej działalności pożytku publicznego.

Statutowa działalność pożytku publicznego, może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub odpłatna. Oznacza to, że organizacje, wykonując zadania statutowe, mogą oferować swoje usługi za darmo, ale mogą też pobierać za nie opłaty (bez konieczności rejestrowania działalności gospodarczej).

Oprócz organizacji pozarządowych działalność pożytku publicznego mogą prowadzić także:

1. organizacje kościelne i kościelne jednostki organizacyjne,
2. stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
3. spółdzielnie socjalne,
4. spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami, które

Organizacja pozarządowa działa w sferze pożytku publicznego, jeśli zadania, których się podejmuje, aby realizować swoje cele statutowe, należą do któregokolwiek z poniżej podanych obszarów. Przy czym, statutowe działania prowadzone przez organizację nie muszą zawierać się we wszystkich wymienionych dziedzinach - wystarczy, że dotyczą jednej. Przykładowo, organizacja pozarządowa za cel postawiła sobie pomoc osobom niepełnosprawnym i zadania, jakie w związku z tym wykonuje to organizowanie czasu wolnego osobom niepełnosprawnym, prowadzenie zajęć rehabilitacyjnych, prowadzenie kursów zawodowych. Realizuje ona zadania z obszaru “działania na rzecz osób niepełnosprawnych” i w tym zakresie działa w sferze pożytku publicznego.

Sfera pożytku publicznego jest sferą zadań publicznych realizowanych w zakresie (art. 4):

Większość organizacji działających w Polsce prowadzi działania, które nazwalibyśmy działalnością pożytku publicznego (działają na rzecz nauki, edukacji, oświaty i wychowania, ekologii, ochrony zdrowia, pomocy osobom niepełnosprawnym itd.). Organizacje te nie stają się jednak automatycznie organizacjami pożytku publicznego. Nie wystarczy podejmować się zadań ważnych, potrzebnych z punktu widzenia ogółu, czy jakiejś grupy będącej, na tle społeczeństwa, np. w trudnej sytuacji życiowej lub materialnej. Prowadzenie takiej działalności to tylko jeden z warunków, który trzeba spełniać, aby móc stać się organizacją pożytku publicznego, czyli oficjalnie uzyskać taki status.

Organizacja pozarządowa, która chciałaby uzyskać status organizacji pożytku publicznego, musi wystąpić o jego nadanie do sądu.

Organizacja pozarządowa, nie może powiedzieć o sobie, że jest organizacją pożytku publicznego, nawet jeśli spełnia wymogi ustawy i realizuje zadania ze sfery pożytku publicznego. Działalność pożytku publicznego i spełnianie wszystkich wymogów stawianych przez ustawę muszą zostać potwierdzone przez sąd (KRS).

Status prawny organizacji pożytku publicznego uzyskuje się poprzez złożenie odpowiedniego wniosku do Krajowego Rejestru Sadowego (KRS). Sąd nadaje status zainteresowanej organizacji po sprawdzeniu, czy organizacja pozarządowa rzeczywiście działa na polu pożytku publicznego i czy spełnia inne warunki wymagane przez ustawę. Potwierdzenie uzyskania statusu pożytku publicznego uzyskuje się poprzez odpowiedni wpis w KRS.

Jeśli organizacja pozarządowa nie posiada statusu OPP, a osoby działające w jej imieniu udzielają takich informacji innym (osobom fizycznym, prawnym czy administracji) mogą zostać za to ukarane karą grzywny. Zasadę tę wprowadziła nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Do orzekania w tych sprawach stosowane są przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

O status organizacji pożytku publicznego mogą ubiegać się:

1. organizacje pozarządowe;
2. osoby prawne i jednostki organizacyjne kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego, np. archidiecezje, parafie, Caritas diecezji (podmioty te muszą działać na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania);
3. spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami, które:

• nie działają w celu osiągnięcia zysku
• przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych
• nie przeznaczają zysku do podziału między swoich członków, udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Pierwszym i podstawowym warunkiem, który musi spełnić podmiot ubiegający się o status organizacji pożytku publicznego, jest stwierdzenie, że odpowiada on definicji organizacji pozarządowej, ponieważ wyłącznie organizacje pozarządowe oraz podmioty zrównane z organizacjami mogą ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego. Definicja organizacji pozarządowej sformułowana w ustawie jest szeroka. Za organizacje pozarządowe uznaje się (art. 3 ust. 2):

1. niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu ustawy o finansach publicznych
2. niedziałające w celu osiągnięcia zysku

– osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia, z zastrzeżeniem ust. 4.

O status OPP nie mogą ubiegać się przede wszystkim podmioty, które należą do sektora finansów publicznych (np. państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej) oraz takie, które działają w celu osiągnięcia zysku.

Spośród organizacji pozarządowych o status OPP nie mogą ubiegać się:

• partie polityczne;
• związki zawodowe i organizacje pracodawców;
• samorządy zawodowe;
• fundacje utworzone przez partie polityczne;

a także niebędące organizacjami pozarządowymi:

• spółdzielnie socjalne.

Organizacją pożytku publicznego może zostać podmiot, który prowadzi działalność pożytku publicznego nieprzerwanie co najmniej przez 2 lata oraz spełnia łącznie następujące warunki:

Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie status OPP może uzyskać organizacja działająca w sferze pożytku publicznego nieprzerwanie co najmniej przez 2 lata oraz spełniająca warunki określone w ustawie.

Sprawdź, o co pytają czytelnicy poradnik.ngo.pl:

Status OPP po dwóch latach?

Spółdzielnie socjalne zostały dodane do podmiotów, które mogą prowadzić działalność pożytku publicznego określoną w sferze zadań publicznych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Jednocześnie zastosowano wobec spółdzielni socjalnych wyłączenie pewnych przepisów ustawy w tym Rozdziału 3 art. od 20 do 27b dotyczących organizacji pożytku publicznego. Zatem spółdzielnie mogą prowadzić działalność pożytku publicznego ale nie mogą zostać organizacjami pożytku publicznego.

Prowadzenie działalności gospodarczej nie jest przeszkodą do uzyskania statusu OPP. Działalność gospodarcza może być jednak prowadzona wyłącznie jako dodatkowa w stosunku do działalności pożytku publicznego oraz cały dochód („nadwyżkę przychodów nad kosztami”) przeznaczany jest na działalność statutową.  Oznacza to, że cel zarobkowy nie może górować nad celami statutowymi, których realizacja powinna być dla organizacji podstawową, najistotniejszą aktywnością. Prowadzenie działalności gospodarczej może mieć charakter pomocniczy tzn. może jedynie służyć pozyskiwaniu środków na realizowanie zadań statutowych.

Nie ma jednoznacznej definicji, co oznacza pojęcie działalności gospodarczej jako „dodatkowej”. Jak dotychczas powszechnie przyjmowano, że przychody uzyskane z jej tytułu stanowią mniejszą część wszystkich przychodów uzyskanych przez organizację.

Organizacje pozarządowe, które mają w statutach zapisaną możliwość powoływania jednostek terenowych, muszą mieć jednocześnie zapisy określające, czy jednostki te mogą uzyskiwać osobowość prawną czy też nie. Zapisy te przekładają się na zakres autonomi jednostek terenowych – większą samodzielność mają oddziały z osobowością prawną.

O status OPP mogą starać się, niezależnie od zarządu głównego organizacji, jednostki terenowe mające osobowość prawną. Problem z otrzymaniem statusu OPP przez oddział wiąże się jednak z koniecznością dostosowania statutu całej organizacji do wymogów ustawy. Praktyka pokazuje, że w niektórych przypadkach oddziałów z osobowością prawną wystarczyło, aby wymagane przez ustawę zapisy zostały wprowadzone w ich regulaminach.

W przypadku oddziałów z osobowością prawną fakt, że są samodzielne wobec organizacji macierzystej ma skutek również taki, że jeśli organizacja macierzysta uzyska status OPP – one go nie uzyskują automatycznie. Muszą wystąpić samodzielnie o jego nadanie.

Oddziały bez osobowości prawnej nie mogą samodzielnie ubiegać się o status OPP. Otrzymują go jednak automatycznie w momencie, kiedy jednostka macierzysta wystąpi o nadanie statusu i go uzyska.

Przepisy pozwalają na powoływanie fundacji, których jedynym statutowym organem jest zarząd. Nie wymaga się od fundacji, aby posiadały statutowy organ kontroli wewnętrznej lub nadzoru. Fundacje pragnące uzyskać status OPP, muszą jednak spełniać wymogi ustawy o działalności pożytku publicznego, a zgodnie z nią, organizacje pożytku publicznego muszą posiadać statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru, którego członkowie podlegają pewnym ograniczeniom (art. 20 ust. 1 pkt. 4)

W praktyce w statutach wielu fundacji były powoływane obok zarządu dodatkowe organy. Nie zawsze miały one kompetencje kontrolno-nadzorcze, a już zupełnie sporadycznie statut zawierał jakiekolwiek ograniczenia odnośnie osób w nich zasiadających.

Fundacje, które zamierzają wystąpić do sądu z wnioskiem o nadane statusu OPP powinny dopilnować, aby ich statuty dostosowane były do wymogów ustawy, a więc aby zawierały zapisy o konieczności powołania statutowego organu kontroli wewnętrznej, którego członkowie:

• nie są członkami organu zarządzającego ani pozostają z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej;
• mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni).

Sprawdź, o co pytają czytelnicy poradnik.ngo.pl:

Czy fundacja OPP musi mieć organ nadzoru?

Nie trzeba, jak myślą członkowie niektórych organizacji ubiegających się o status OPP, prowadzić działań we wszystkich wymienionych przez ustawę zakresach. Można prowadzić szereg działań zawierających się w jednym z obszarów pożytku publicznego, np. organizacja prowadząca tzw. zielone szkoły dla dzieci, wydająca publikacje o wpływie zmian klimatu na populację ptaków w danym regionie, opracowująca ulotki uczące rozsądnego korzystania na co dzień z wody, gazu, prądu itp., działa w zakresie opisanym jako "ekologia i ochrona środowiska oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego".

Działania pożytku publicznego mogą być prowadzone jako nieodpłatne i odpłatne. Statut organizacji ubiegającej się o status OPP powinien wyodrębniać te, które organizacja oferuje bezpłatnie, od tych, za które pobiera odpłatność pozwalającą na zwrot jedynie kosztów bezpośrednich.

Dodatkowo organizacje pozarządowe mogą prowadzić działalność gospodarczą. Ta działalność nie musi mieścić się w sferze pożytku publicznego. Może być prowadzona w dowolnej dziedzinie dozwolonej przez prawo. Ograniczenie wiąże się z tym, że działalność gospodarcza nie może pokrywać się z działalnością statutową odpłatną. Nie można zatem raz oferować tych samych usług/towarów (np. zajęć doszkalających zawodowo skierowanych do kobiet) za odpłatność pokrywającą jedynie koszty bezpośrednie, konieczne dla zorganizowania tych szkoleń, a drugi raz za cenę powyżej tej kwoty, czyli z dowolnie naliczaną marżą.

Uwagi powyższe dotyczą wszystkich organizacji, nie tylko organizacji pożytku publicznego.

Przez działanie na rzecz ogółu społeczności należy rozumieć takie działanie organizacji, które jest skierowane do pewnego szerokiego kręgu odbiorców, wyodrębnionego ze względu na różne kryteria, jakie jak np. kryterium terytorialne - społeczność danego osiedla, wsi lub miejscowości, czy też kryterium środowiska - społeczność szkolna, akademicka, religijna, kryterium etniczne - społeczność Romów w Polsce. Oczywiście omawiany warunek zostanie spełniony również wtedy, gdy organizacja nie ogranicza w żaden sposób zakresu swojego działania do określonej społeczności i działa na rzecz całego społeczeństwa (np. celem działania organizacji jest wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, działanie na rzecz porządku i bezpieczeństwa).

Status OPP może także uzyskać organizacja pozarządowa, która nie działa na rzecz całego społeczeństwa, czy też na rzecz jakiejś konkretnej społeczności, lecz wyłącznie na rzecz określonej grupy (np. podopiecznych domów dziecka), pod warunkiem, że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do ogółu społeczeństwa. Za organizacje spełniające omawiany warunek można uznać te podmioty, których celem statutowym jest np. praca na rzecz osób ubogich, nadużywających alkoholu, uzależnionych od narkotyków, czy też bezdomnych.

Nie spełniają tego warunku stowarzyszenia prowadzące działalność wyłącznie na rzecz swoich członków. Ze statutu organizacji ubiegającej się o status OPP powinno wynikać, że prowadzi ona działalność na rzecz całego społeczeństwa, albo jakiejś społeczności, albo na rzecz pewnej grupy osób w trudnej sytuacji życiowej lub materialnej. W statucie nie musi być napisane wprost na rzecz jakiej społeczności lub grupy działa organizacja, lecz powinno to jasno wynikać ze sposobu określenia jej celów statutowych i sposobów ich realizacji.

Z chwilą uzyskania statusu OPP, organizacji pozarządowej przysługują określone przywileje:

1. prawo do otrzymywania 1% podatku od osób fizycznych,
2. prawo do nieodpłatnego informowania przez radio i telewizję publiczną o działalności organizacji,
3. możliwość korzystania z pomocy poborowych, skierowanych do odbycia służby zastępczej,
4. możliwość użytkowania nieruchomości należących do Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego na preferencyjnych warunkach,
5. możliwość zwolnienia z podatku VAT,
6. zwolnienie od:

• podatku dochodowego
• podatku od nieruchomości
• opłat skarbowych- opłat sądowych- podatku od czynności cywilnoprawnych

Wymienione przywileje stosuje się wobec organizacji i prowadzonej przez nią działalności pożytku publicznego. Jeśli OPP prowadzi działalność gospodarczą, stosuje się wówczas takie same zasady, jak wobec innych organizacji pozarządowych, nieposiadających statusu OPP.

zobacz: Przywileje OPP

Obowiązki OPP to między innymi:

• sporządzanie i publikacja sprawozdań
• dostarczenie do US numeru konta na 1%
• wydzielenie rachunkowo środków z 1%
• informowanie o przeznaczeniu środków z 1% na promocję