Poradnik - ngo.pl

Czy fundacja może pobierać składki?

Fundacja to organizacja z którą nie jest związane członkostwo, wobec czego nie można mówić o składkach w fundacji jako źródle przychodów. Np. bardzo często składki członkowskie są pobierane w klubach sportowych - ale należy pamiętać, że mogą one być pobierane w klubach działających w formie stowarzyszeń. Kluby sportowe działające pod postacią fundacji nie są uprawnione do pobierania składek. To oznacza, że nawet jeśli fundacja pobiera opłatę za zajęcia sportowe i nazwie ją składką członkowską, to w świetle prawa nie będzie to składka tylko opłata (możliwa do pobierania, albo w ramach działalności odpłatnej pożytku publicznego, albo w ramach działalności gospodarczej).

Składki członkowskie w stowarzyszeniach

Niniejszy tekst dotyczy głównie składek w stowarzyszeniach, nie odnosi się do innych organizacji, które są uprawnione do pobierania składek. 

Ustawa – Prawo o stowarzyszeniach wskazuje, że jednym ze źródeł dochodów stowarzyszenia (dotyczy to też stowarzyszenia zwykłego) są składki członkowskie. 

Zgodne z art. 10 Prawa o stowarzyszeniach, obowiązkowym punktem statutu jest określenie sposobu ustanawiania składek członkowskich, natomiast art. 33 wśród źródeł majątku stowarzyszenia, na pierwszym miejscu wymienia właśnie składki członkowskie (w stosunku do stowarzyszeń zwykłych jest to art. 42 ust 2. Prawa o stowarzyszeniach).

Czy w stowarzyszeniach składki są obowiązkowe? Nie ma na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi. Można się spotkać z poglądem, że ze względu na konieczność określenia w statucie sposobu ustanawiania składek, płacenie składek jest obowiązkowe. Z drugiej strony – nie ma jednak wprost stwierdzenia o obowiązku pobierania składek w każdym stowarzyszeniu w sposób stały. 

Niewątpliwie, wyżej wskazane przepisy wskazują, że jest to niezwykle istotne źródło przychodów, wymieniane na pierwszym miejscu - jest to też wyraz tego, że stowarzyszenie ma charakter niedochodowy. Natomiast z całą pewnością regulacje na temat ustanawiania składek należy zawrzeć w statucie stowarzyszenia. Nie ma analogicznego wymogu aby tę kwestię uregulować w regulaminie stowarzyszenia zwykłego – jeśli jednak stowarzyszenie zwykłe zamierza pobierać składki członkowskie, to najlepiej, aby to regulamin określał przynajmniej kto decyduje o ich wysokości.

Skoro składki są majątkiem stowarzyszenia, to wydaje się, że to wyłącznie wola stowarzyszenia czy i w jakiej wysokości składki ustanawiać. Generalnie, nie ma podmiotu zewnętrznego, który miałby prawo kwestionować decyzje stowarzyszenia w tym względzie. Chociaż można się spotkać z orzeczeniami sądów, które odmawiają stowarzyszeniom zwolnienia z kosztów sądowych, jeśli te wnioskując o zwolnienie z kosztów sądowych powołują się na brak majątku, a jednocześnie nie pobierają składek. Orzeczenia sądów wskazują, że rezygnacja przez stowarzyszenie pobierania składek nie może skutkować przerzuceniem kosztów swojego funkcjonowania na Państwo i domagania się zwolnienia z kosztów sądowych.

Nawet jeśli sytuacja ekonomiczna stowarzyszenia oraz planowane wydatki nie powodują konieczności pobierania składek, to raczej nie praktykuje się odstępowania od tego obowiązku, tylko ustalanie składek w niskich kwotach, czasem nawet symbolicznych (np. po 5 czy 10 zł rocznie). Nie ma obowiązku wydatkowania środków ze składek w określonym czasie, wobec tego środki te można kumulować, a w razie potrzeby członkowie nie będą zobowiązani do płacenia wysokich składek, bo będzie można wykorzystać środki już zgromadzone. Należy też pamiętać, że zawsze najważniejsze są postanowienia statutu. Wobec tego, jeśli ze statutu wynika obowiązek corocznego uiszczenia składek – to tak należy zrobić. Ale jeśli w statucie nie ma takiego bezwzględnego nakazu, to decyzję o niepobieraniu składki w danym roku może podjąć tylko ten organ, który ma kompetencje do decydowania o składkach.

Wymóg Prawa o stowarzyszeniach wskazujący na obowiązek określenia w statucie sposobu ustanawia składek członkowskich jest pojęciem dość szerokim. Możemy się więc spotkać z różnym podejściem: od bardzo szczegółowych regulacji do ogólnych. 

Np. statut może wskazywać jak często mają być  płacone składki oraz w jakiej wysokości. Ale też regulacje mogą jedynie wymieniać organ, który decyduje o wysokości i częstotliwości uchwalania składek (np. że do kompetencji walnego zebrania członków należy podejmowanie uchwał w kwestii wysokości składek). 

W tym miejscu warto podkreślić, że statut, jest najważniejszym dokumentem w oparciu o który działa stowarzyszenia – zmiana wymaga zgłoszenia do KRS, jest też rodzajem umowy pomiędzy członkami i stowarzyszeniem. Warto więc przemyśleć szczegółowość uregulowań w statucie. Np. wskazanie wysokości składki członkowskiej spowoduje konieczność zmiany statutu i zgłoszenia tego faktu do KRS w przypadku ustalenia innej wysokości składki (podwyższenia lub zmniejszenia). Podobnie z góry określona częstotliwość opłacania składek nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem – na początku istnienia stowarzyszenia może być trudno określić jak będą kształtowały się wydatki stowarzyszenia i z jaką częstotliwością składki powinny być opłacane. Czy lepiej ustalić comiesięczne składki, kwartalne, a może roczne? Wskazanie w statucie na organ, który decyduje o częstotliwości płacenia składek daje większą swobodę i elastyczność.

Z drugiej strony warto zadbać o pewną przewidywalność i pewność w tym zakresie dla członków. Np. nie ma przeszkód prawnych, aby w statucie przypisać zarządowi stowarzyszenia kompetencje w zakresie ustalania wysokości składek, ale warto sobie postawić pytanie, czy nie będzie to powodować niepewności członków i poczucia braku wpływu na to jak często i w jakiej wysokości będą zobowiązani do uiszczania składek.

Składki są źródłem majątku stowarzyszenia i mogą być wydatkowane na działalność statutową stowarzyszenia. Nie ma wskazanego katalogu możliwych czy zabronionych wydatków. Środki ze składek można więc wydatkować na wszystkie działania i koszty mieszczące się w zakresie działalności statutowej stowarzyszenia lub jeśli są niezbędne do istnienia stowarzyszenia. 

Ograniczenie może wynikać tylko z tego, że jeśli składka będzie  przeznaczona na działalność gospodarczą stowarzyszenia, to od składki trzeba będzie zapłacić podatek dochodowy od osób prawnych. Ponadto, jeśli składka będzie miała cechy opłaty za usługi, to może powstać konieczność zapłaty podatku VAT (więcej o podatkach w dalszej części tekstu).

Składka powinna mieć charakter generalny – dotyczyć wszystkich członków lub poszczególnych kategorii członków (np. inna wysokość składki dla członków zwyczajnych, a inna dla członków wspierających), nie powinna być ustalana indywidualnie i jej wysokość nie może być uzależniona od otrzymanych przez płacącego bezpośrednich korzyści. Składka ma być przeznaczona na działania stowarzyszenia, do których na takich samych zasadach mają dostęp wszyscy członkowie (bądź wszyscy spośród danej kategorii członków).

Traktowanie składki jako opłaty za usługi stowarzyszenia na rzecz członków może skutkować koniecznością zapłacenia podatku VAT przez stowarzyszenie. 

Warto pamiętać o innych możliwościach pobierania opłat przez stowarzyszenie. Nawet jeśli organizacja nie prowadzi działalności gospodarczej, to w zakresie swojej działalności statutowej może prowadzić działalność odpłatną pożytku publicznego (o ile zakres tej działalności mieści się w sferach pożytku publicznego, wymienionych w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie).

Przepisy wprost nie regulują tej kwestii i nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Można natrafić na orzeczenie stwierdzające, że stowarzyszenie może sądownie dochodzić należności z tytułu składek, o ile takie zapisy znajdą się w statucie (Wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 24 kwietnia 2014 r., o sygn. Akt II Ca 740/13). Jednakże są też inne orzeczenia, wskazujące na możliwość dochodzenia składek członkowskich przez stowarzyszenie od członków, nawet jeśli w statucie nie ma zapisów o możliwości ich dochodzenia na drodze sądowej. Przykładowo - SądOkręgowy  w Olsztynie w wyroku z dnia 16 listopada 2017 r. sygn. akt IX Ca 663/17 zasądzając zaległe składki za okres członkostwa, odwołuje się do uznawania statutu jako umowy cywilnoprawnej pomiędzy członkami a stowarzyszeniem i do obowiązków i praw obydwu stron wynikających z tej umowy. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że członek przystępując do stowarzyszenia, zawiera umowę (w postaci statutu) i zobowiązuje się do zapłaty składek (jeśli taki obowiązek wynika ze statutu) i można dochodzić tego obowiązku na drodze sądowej. Warto tu zaznaczyć, że obecnie koncepcja statutu jako rodzaju umowy pomiędzy stowarzyszeniem a członkami jest dominująca.

Nie. Odliczeniu podlegają darowizny przekazane organizacjom na cele mieszczące się w sferze zadań publicznych. Natomiast składka nie jest darowizną. Darowizna to świadczenie całkowicie dobrowolne, a darczyńca nie może oczekiwać żadnych świadczeń wzajemnych dla siebie. Natomiast składka jest generalnie obowiązkiem wynikającym ze stosunku członkostwa, a jednocześnie członkostwo w stowarzyszeniu może rodzić określone uprawnienia dla członków (np. udziału w wydarzeniach organizowanych przez stowarzyszenie). Składka jest więc świadczeniem dla stowarzyszenia, ale pośrednio osoba ją wpłacająca może korzystać z uprawnień wynikających ze statutu.

Generalnie - nie. Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych (w skrócie – ustawa o CIT) wskazuje na zwolnienie składek z podatku dochodowego od osób prawnych, o ile nie są przeznaczone na działalność gospodarczą. Tak więc składki członkowskie są dosyć atrakcyjnym źródłem przychodu ze względu na zwolnienie od podatku dochodowego od osób prawnych.

Pod tym względem, składki mają pewną przewagę nad niektórymi innymi źródłami przychodów, takimi jak darowizny, czy pobierane opłaty z tytułu odpłatnej działalności pożytku publicznego, gdyż ogólne zwolnienie przychodów organizacji odnosi się do określonego zakresu prowadzenia działalności statutowej w odpowiednich obszarach, np. wymienionych w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT (działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego - w części przeznaczonej na te cele).

Natomiast składki członkowskie są wolne od podatku CIT - nie ma znaczenia jakie są cele statutowe stowarzyszenia i na jakie działania statutowe zostaną one przeznaczone i wydatkowane. Jedyny wymóg zwolnienia dotyczy nieprzeznaczania składek na działalność gospodarczą (zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 40 ustawy o CIT). 

Tak więc pobierając składki członkowskie nie trzeba się zastanawiać, czy są wydatkowane na odpowiednie cele.

Nie ma prostej odpowiedzi. Na takie pytanie można udzielić ogólnej odpowiedzi – „to zależy”. 

Z jednej strony można powiedzieć tyle, że jeśli składka ma charakter zapłaty członka za konkretne usługi świadczone przez stowarzyszenie, to może podlegać opodatkowaniu VAT. 

Z drugiej strony może być wiele okoliczności powodujących, że nawet jeśli jest ryzyko uznania, że składka jest rodzajem zapłaty za usługę to podatek VAT nie będzie miał zastosowania. 

Najbardziej ogólnym powodem zwolnienia będzie nieprzekroczenie limitu, od którego powstaje obowiązek zapłaty VAT. 

Ponadto ustawa o VAT przewiduje szereg innych zwolnień, np. ze względu na określony status podmiotu, czy prowadzoną działalność. 

Przykładem organizacji, w których składka członkowska jest zazwyczaj rodzajem zapłaty za usługi stowarzyszenia są kluby sportowe działające w formie stowarzyszeń (składka członkowska jest pobierana od członków klubu, którzy uczęszczają na treningi). Jednak  opłaty za działania ściśle sportowe, pobierane przez te kluby, korzystają ze zwolnienia z VAT, nawet w przypadku przekroczenia kwoty 200 000 zł na podstawie art. 43 ust. 1 pkt) 32, który wskazuje, że zwalnia się z podatku VAT „usługi ściśle związane ze sportem lub wychowaniem fizycznym świadczone przez kluby sportowe, związki sportowe oraz związki stowarzyszeń i innych osób prawnych, których celem statutowym jest działalność na rzecz rozwoju i upowszechniania sportu”.

Jeszcze inną podstawą zwolnienia w niektórych przypadkach może być art. 43 ust. 1 pkt. 31 lit. b przewidujący zwolnienie od podatku VAT  usług oraz dostawę towarów ściśle z tymi usługami związaną "realizowan[ych] przez organizacje powołane do realizacji celów o charakterze politycznym, związkowym, patriotycznym, filozoficznym, filantropijnym lub obywatelskim - w zakresie interesu zbiorowego swoich członków, wykonywane na rzecz ich członków w zamian za składki, których wysokość i zasady ustalania wynikają z przepisów statutowych tych podmiotów, pod warunkiem że podmioty te nie są nastawione na osiąganie zysków, jeżeli zwolnienie nie spowoduje naruszenia warunków konkurencji".

Ponadto, jeśli składka nie jest rodzajem zapłaty za usługi stowarzyszenia, to nie podlega VAT. Co to znaczy, że składka nie ma charakteru zapłaty za usługi? Np. w piśmie z dnia 28 stycznia 2020 r. Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (0113-KDIPT1-1.4012.765.2019.2.MSU) możemy przeczytać: „(…) skoro składka członkowska przeznaczona jest na cele statutowe Stowarzyszenia, nie ma ona charakteru ekwiwalentnego - nie upoważnia (…) do otrzymania jakiejś konkretnej usługi ze strony Stowarzyszenia, to składki członkowskiej nie można uznać za wynagrodzenie z tytułu świadczenia usług, gdyż nie istnieje bezpośredni związek pomiędzy czynnościami wykonywanymi przez Stowarzyszenie na rzecz konkretnego członka, a uiszczonymi składkami. Zapłata składki członkowskiej związana jest z przynależnością do Stowarzyszenia. Wpłacone kwoty umożliwiają Stowarzyszeniu realizację celów statutowych, nie rodzą jednak po jej stronie jakiegokolwiek zobowiązania do dokonywania określonych świadczeń na rzecz konkretnego podmiotu - Członka Stowarzyszenia uiszczającego składki”.

Zwolnienie to zwalnia z podatku VAT składki jeśli, wpłata taka:

• jest przeznaczona bezpośrednio, na cele statutowe stowarzyszenia,
• nie ma „charakteru ekwiwalentnego”, czyli płacący nie dostaje w zamian konkretnej indywidualnej usługi,
• nie dochodzi tu do „naruszenia warunków konkurencji”, czyli z wpłaconą składkę wpłacający nie otrzymuje konkretnej usługi dostępnej u innych sprzedawców,
• zapłata składki powiązana jest ściśle z członkostwem w stowarzyszeniu.