Poradnik - ngo.pl

Finansowe formy współpracy to nie tylko zlecanie organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych i przekazywanie dotacji na zasadach określonych w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa przewiduje także inne możliwości finansowej współpracy administracji z sektorem pozarządowym – umowy partnerskie, partnerstwo-publiczno prywatne oraz inicjatywy lokalne. Szczególnym trybem jest przekazywanie organizacjom bezzwrotnych środków na podstawie umów międzynarodowych – dotyczy to przede wszystkim funduszy strukturalnych UE, których dystrybucją zajmują się instytucje publiczne.

Oznacza to, że mamy łącznie do czynienia z sześcioma formami współpracy finansowej administracji z sektorem pozarządowym:

1. powierzanie wykonywania zadania publicznego wraz z udzieleniem dotacji na sfinansowanie jego realizacji (art. 5 ust 4 pkt 1);
2. wspieranie wykonywania zadania publicznego wraz z udzieleniem dotacji na częściowe dofinansowanie jego realizacji (art. 5 ust 4 pkt 2);
3. inicjatywy lokalne (art. 5 ust 2 pkt 6);
4. umowy partnerstwa. określonej w ustawie o zasadach prowadzenia rozwoju (art. 5 ust 2 pkt 7)
5. partnerstwo publiczno prywatne (art. 11, ust 5)
6. umowy międzynarodowe dotyczące niepodlegających zwrotowi środków ze źródeł zagranicznych (art. 11, ust 5)

Zlecanie zadań publicznych i przekazywanie dotacji przez organy administracji publicznej na rzecz organizacji pozarządowych przewidują również inne ustawy, np. Ustawa o pomocy społecznej, Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu niepełnosprawnych, Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Jednak tryb zlecania zadań publicznych jest zawsze ten sam – określony Ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Środki publiczne mogą również trafiać do organizacji w formie zamówień publicznych.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie określiła zasady na jakich każde stowarzyszenie, spółdzielnia socjalna, organizacja kościelna czy fundacja mogą otrzymać pieniądze ze środków publicznych (czyli z budżetów miasta, gminy, województwa lub ministerstwa) w formie dotacji na realizację zadań publicznych.

Pieniędzy na realizację zadań publicznych nie mogą otrzymać tylko te podmioty, co do których w ustawie wprowadzono taki zakaz (art. 3, ust 4). Są to: partie polityczne i utworzone przez nie fundacje, związki zawodowe i organizacje pracodawców, samorządy zawodowe (izby lekarskie, pielęgniarskie, adwokackie, itp.), kluby sportowe działające w formie sportowych spółek akcyjnych, fundacje których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego (chyba, że majątek takiej fundacji nie jest w całości mieniem publicznym albo prowadzi ona działalność statutową na rzecz nauki).

Otrzymanie środków publicznych wiąże się z podpisaniem umowy. A to oznacza, że mogą je otrzymać tylko takie podmioty (organizacje), które mają osobowość prawną lub ułomną osobowość prawną (jak w przypadku stowarzyszeń zwykłych, które powstały po 20 maja 2016 r. lub uzyskały wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych po tej dacie, zobacz: Stowarzyszenia zwykłe – dotacje są już dla Was!). Wyklucza to więc na przykład grupy nieformalne.

Podstawową formą przekazywania publicznych pieniędzy organizacjom pozarządowym jest powierzanie lub wspieranie realizacji zadań publicznych poprzez przekazanie na ich realizację dotacji.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wymaga, aby urząd, który dysponuje pieniędzmi oraz chce zlecić część swoich zadań organizacjom pozarządowym, ogłosił w tym celu otwarty konkurs ofert (art. 11, ust 2).

Inną możliwością przekazywania organizacjom pozarządowych środków jest udzielanie im zamówień publicznych. Dla organizacji, które prowadzą działalność gospodarczą, tzn. są wpisane w Krajowym Rejestrze Sądowym do rejestru przedsiębiorców lub odpłatną działalność pożytku publicznego, ta forma uzyskiwania pieniędzy publicznych może być w niektórych przypadkach atrakcyjna. Szczególnie, kiedy wartość zamówienia nie przekracza wyrażonej w złotych równowartości kwoty 14 tys. euro, co skutkuje zwolnieniem ze stosowania przepisów Ustawy prawo zamówień publicznych (art. 4, pkt 8). Organ administracji udziela wtedy zamówienia publicznego, na podstawie obowiązującego w danym urzędzie regulaminu, bez długotrwałych procedur konkursowych. Po wykonaniu zamówienia, organizacja wystawia rachunek lub fakturę , na podstawie której zostają jej przekazane środki publiczne.

Samorząd może również przekazać pieniądze organizacji bez ogłaszania i przeprowadzania otwartego konkursu ofert. Taką możliwość przewiduje art. 19a. Odbywa się to jednak pod pewnymi warunkami:

• organizacja nie może otrzymać w ten sposób więcej niż 10 tys. zł
• realizacja zadania w ten sposób dofinansowanego musi się zakończyć w ciągu 90 dni.

Samorząd z kolei nie może w ten sposób przekazać

• więcej niż 20% dotacji planowanych w roku budżetowym na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe.
• więcej niż 20 tys. zł jednej organizacji w danym roku kalendarzowym.

Administracja publiczna może bez ogłaszania konkursu przekazywać organizacjom pieniądze także w następujących sytuacjach:

• w razie wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii
• technicznej (art. 11a) w kraju lub poza jego granicami w celu zapobieżenia ich skutkom;
• jeżeli jest to niezbędne ze względu na ochronę życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na ważny interes społeczny lub ważny interes publiczny (Prezes Rady Ministrów) (art. 11b);
• w przypadkach dotyczących zadań z zakresu ochrony ludności i ratownictwa, może zlecać specjalistycznym stowarzyszeniom o zasięgu ogólnokrajowym (Minister właściwy do spraw wewnętrznych) (art. 11c).

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (art. 11, ust 1) przewiduje, że administracja może wesprzeć realizację zadania publicznego przez organizację lub powierzyć to zadanie organizacji pozarządowej.

Każda z tych form wymaga ogłoszenia i przeprowadzenia konkursu, wynikiem którego jest przyznanie dotacji.

Ogłaszając konkurs organ administracji musi określić, czy jest to konkurs na wspieranie, czy powierzanie zadania.

Ustawa przewiduje, że powierzaniu wykonywania zadań publicznych wiąże się z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji. Natomiast wspieranie wykonywania zadań publicznych wiąże się z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji.

Chociaż zatem w Ustawie nie ma definicji „powierzania” i wspierania” wykonania zadania publicznego, przyjmuje się, że w przypadku wspierania – administracja ma prawo wymagać wkład własny ze strony organizacji, ale może także przyjąć, że wkład organizacji jest rzeczowy i „ludzki” (np. oszacowana wartość pracy wolontariuszy lub członków organizacji), dopuszczając 100% dotację, zaś w przypadku konkursu na powierzenie – nie można wymagać własnego udziału finansowego organizacji. Ponieważ jednak formularze wniosków o dotacje są w obu typach konkursów takie same, nic nie stoi na przeszkodzie, by organizacja taki wkład sama zadeklarowała. Końcowy rezultat może być więc w obu przypadkach taki sam.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, czy proponowane przez naszą organizację zadanie należy do zadań tego szczebla administracji (tzn. czy dany urząd zajmuje się tego typu problemami i czy dysponuje pieniędzmi na ich rozwiązywanie). Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie sfinansuje każdego działania z zakresu pomocy społecznej, gdyż większością takich zadań, na mocy przepisów ustawowych, zajmują się samorządy gminne, powiatowe lub wojewódzkie. Podobnie gmina nie może wspierać prowadzenia ośrodka adopcyjno-opiekuńczego czy ośrodka interwencji kryzysowej, gdyż są to zadania własne powiatu i tam należy kierować stosowny wniosek.

Ważne jest też, czy tego typu projekty jak nasz mieszczą się w programie współpracy, przyjętym przez daną jednostkę samorządu terytorialnego.

Program współpracy przyjmowany jest co roku przez organ stanowiący (radę gminy, miasta, powiatu lub sejmik wojewódzki) – jest on dostępny w BIP danego urzędu.

O tym, czy administracja publiczna udzieli wsparcia w realizacji projektu, zadecyduje właściwy organ wykonawczy (np. burmistrz lub prezydent miasta). Będzie on musiał rozważyć, czy wesprzeć lub powierzyć przedsięwzięcie organizacji pozarządowej, własnej jednostce organizacyjnej: zakładowi budżetowemu, jednostce budżetowej lub spółce komunalnej (np. ośrodkowi pomocy społecznej, domowi kultury). Może też uznać, że najefektywniejszym sposobem rozwiązania jest udzielenie zamówienia publicznego podmiotowi gospodarczemu (firmie).

Punktem wyjścia do takiej analizy jest art. 12 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz art. 27 Ustawy o pomocy społecznej. W myśl tych przepisów organizacje pozarządowe mogą z własnej inicjatywy złożyć wniosek o realizację zadania publicznego, zarówno nowego, jak i takiego, które do tej pory było realizowane w inny sposób przez samorząd lub przez inny podmiot.

We wniosku powinny się znaleźć co najmniej: opis zadania publicznego przeznaczonego do realizacji oraz szacunkowa kalkulacja kosztów realizacji zadania publicznego.

Urząd, do którego wpłynie taki wniosek w ciągu miesiąca musi rozpatrzyć czy w ogóle na tym terenie potrzebna jest realizacja takiego zadania. Bierze przy tym pod uwagę:

• czy wniosek odpowiada priorytetowym zadaniom publicznym, określonym w programie współpracy z organizacjami pozarządowymi,

• czy będzie zapewniona wysoka jakość wykonania danego zadania,

• czy są środki na realizację takiego zadania,

• jakie będą korzyści wynikające z realizacji zadania publicznego przez organizację pozarządową lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3.

Po rozpatrzeniu tego wszystkiego urząd ma obowiązek poinformować o podjętej decyzji. Jeśli uzna, że realizacja zaproponowanego przez organizację zadania jest potrzebna – informuje zainteresowaną organizację w jakim sposób ma zamiar zlecić realizację tego zadania (czy poprzez wsparcie realizacji zadania czy poprzez powierzenie realizacja zadania publicznego) oraz w jakim terminie zostanie ogłoszony otwarty konkurs ofert.

Należy pamiętać, że w takim konkursie udział mogą wziąć wszystkie organizacje lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, które będą chciały podjąć się realizacji takiego zadania.

Nowelizacja Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2010 roku wprowadziła jeszcze jedną formę realizacji zadania publicznego, które nie jest „narzucane” przez samorząd. Jest to tzw. inicjatywa lokalna, opisana w Rozdziale 2a (art. 19b do 19h). Zgodnie z tymi przepisami, grupa mieszkańców (nawet nieformalna) może samodzielnie lub za pośrednictwem lokalnej organizacji pozarządowej zaproponować samorządowi zrealizowanie w na danym terenie określonych zadań, które uznają za konieczne. Samorząd nie przekazuje im pieniędzy, ale pomaga w zrealizowaniu przedsięwzięcia.

Zdecydowanie tak. To właśnie inne spojrzenie na lokalne problemy powinno być dla władz samorządowych główną motywacją do współpracy z sektorem pozarządowym.

Formy współpracy mogą być różne: od powołania zespołu do koordynacji działań na rzecz rozwiązywania tego problemu, poprzez realizację wspólnego projektu, a skończywszy na dotacji dla organizacji, która zajmie się działaniami w tym zakresie.

Warto zwrócić uwagę, że w sferze współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi nie ma żadnego zabezpieczenia praw autorskich dla autorów pomysłów. Zdiagnozowanie problemu, a nawet zgłoszenie propozycji jego rozwiązania - nie daje gwarancji, że to nasza organizacja będzie ostatecznie wykonawcą działań. Może się zdarzyć, że do ogłoszonego z naszej inicjatywy konkursu przystąpi organizacja, która rozwinie nasz pomysł albo zadeklaruje większy wkład własny w jego realizację i to ona zostanie wyłoniona jako wykonawca zadania.