Poradnik - ngo.pl

Władza ustawodawcza, uchwałodawcza (prawodawcza, legislatywa) stanowi, obok władzy wykonawczej i sądowniczej, jeden z trzech filarów nowoczesnego, demokratycznego państwa. Jej zasadniczą rolą jest ustanawianie obowiązującego prawa.

Na poziomie krajowym rolę tę spełnia parlament, który jest jedynym organem upoważnionym do tworzenia najwyższych aktów prawnych – ustaw, na podstawie których ustala się inne akty prawne.

Ze względu na przekazanie wielu kompetencji (uprawnień) samorządom terytorialnym – wspólnotom mieszkańców, którzy mogą dzięki temu sami decydować o lokalnych sprawach, konieczne są także organy stanowiące (uchwałodawcze) na poziomie lokalnym. Ich rolą jest stanowienie lokalnego prawa (na przykład podatki i opłaty lokalne, plany zagospodarowania przestrzennego), a także uchwalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego, dysponowanie majątkiem, zaciąganie wieloletnich zobowiązań, uchwalanie lokalnych i regionalnych programów i strategii. Organy uchwałodawcze to np. rada gminy, rada miasta, rada powiatu, sejmik wojewódzki.

Władza wykonawcza (egzekutywa) bezpośrednio zarządza sprawami państwa lub samorządu.

W Polsce mamy do czynienia z trzema grupami władz wykonawczych. Dwie pierwsze to Prezydent RP oraz Rada Ministrów i podległe jej organy administracji rządowej - centralne i terenowe. Kolejna, zdecentralizowana, to władze wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego (zarząd województwa lub powiatu).

Na szczeblu województwa samorządowego - sejmik, zaś w powiecie - rada wybiera zarząd województwa oraz powiatu. Jest to kolegialny organ wykonawczy, który realizuje uchwały sejmiku lub rady, wykonuje budżet, gospodaruje mieniem samorządowym, powołuje i zwalnia kierowników jednostek organizacyjnych. Jednoosobową kompetencją marszałka oraz starosty jest organizacja prac zarządu, kierowanie urzędem oraz reprezentacja województwa lub powiatu na zewnątrz.

W gminach organ wykonawczy ma nieco inną pozycję, która wynika z faktu bezpośredniego wyboru przez mieszkańców. Wójt - w gminach wiejskich, burmistrz - w gminach miejskich i miejsko-wiejskich, zaś w dużych miastach – prezydent są władzą wykonawczą, wykonując wszystkie zadania z zakresu bieżącego zarządzania gminą oraz reprezentując ją na zewnątrz. Ponieważ zostali wybrani w wyborach bezpośrednich, mogą być odwołani tylko w drodze gminnego referendum, a nie przez radę, co sprawia, że ich pozycja jest silniejsza niż władz wykonawczych w powiecie czy województwie samorządowym.

Kontrola państwowa to ogół działań polegający na nadzorze jednych organów państwowych nad innymi, a także nadzór tych organów nad instytucjami, przedsiębiorstwami i obywatelami.

Trybunał Stanu kontroluje członków rządu, sejm udziela rządowi wotum zaufania lub nieufności, rada gminy głosuje co roku absolutorium dla burmistrza.

Organem kontroli państwowej jest również Rzecznik Praw Obywatelskich i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Wzajemna kontrola i uzyskiwana dzięki temu równowaga pomiędzy władzą ustawodawczą, władzą wykonawczą i władzą sądowniczą nie dotyczy bezpośrednio organizacji pozarządowych. Natomiast zakres, w jakim organizacje pozarządowe współpracują z administracją publiczną, w szczególności wykorzystywanie przez nie środków publicznych, może być przedmiotem kontroli państwowej.

Rolę głównego urzędu kontrolującego działanie wszelkich organów państwa pełni Najwyższa Izba Kontroli (NIK). Jest to instytucja państwowa, podlegająca bezpośrednio sejmowi, która kontroluje działalność organów administracji rządowej, samorządowej, a także inne jednostki i podmioty (także niepubliczne) w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki budżetowe (państwowe lub komunalne). Oznacza to, że każda organizacja pozarządowa, która korzysta ze środków publicznych lub majątku publicznego może być przez NIK skontrolowana.

Z kolei instytucją powołaną do kontroli i nadzoru finansowego samorządów terytorialnych są regionalne izby obrachunkowe (RIO). To również instytucja państwowa, podlegająca Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji, sprawująca nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych oraz kontrolująca gospodarkę finansową i przestrzeganie prawa zamówień publicznych w jednostkach, związkach i stowarzyszeniach samorządu terytorialnego, a także w innych podmiotach, które wykorzystują dotacje z budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Oznacza to, że przedstawiciele tej instytucji są również uprawnieni do kontroli organizacji pozarządowych w zakresie otrzymywanych przez nie dotacji ze środków publicznych.