Poradnik - ngo.pl

Rada działalności pożytku publicznego to w swojej podstawowej formie grono doradcze, którego rolą jest konsultowanie i opiniowanie dokumentów dla potrzeb organu jednostki administracyjnej, przy której działa. Jednak to od stopnia zaangażowania organizacji, świadomości sektora i jakości współpracy z administracją zależą jej kompetencje i zasięg działania. Może on być dużo szerszy niż ten opisany w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, która sankcjonuje działanie rad.

Rada, bez względu na to na jakim szczeblu działa – województwa, powiatu czy gminy, jest powoływana przez organ wykonawczy. Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z sierpnia 2015 roku zmieniła zasady powoływania rad na szczeblu powiatu i gminy. Wcześniej powołanie tego organu było prawem, a nie obowiązkiem organu wykonawczego. Teraz, samorząd jest zobligowany do utworzenia rady, jeśli taka jest wola organizacji pozarządowych. Brak odpowiedzi na wniosek organizacji, można zaskarżyć do sądu administracyjnego.

W skład rady na poziomie krajowym, działającej od końca 2017 r. przy Przewodniczącym Komitetu ds. Pożytku Publicznego (wcześniej przy ministrze ds. zabezpieczenia społecznego), oraz rad różnych szczebli samorządu terytorialnego wchodzą przedstawiciele organizacji pozarządowych i podmiotów, o których mowa w art. 3, ust 3 ustawy o pożytku oraz reprezentanci administracji publicznej. Taka konfiguracja członków umożliwia zaprezentowanie różnych stanowisk związanych przede wszystkim z funkcjonowaniem trzeciego sektora oraz działalnością pożytku publicznego i wolontariatem.

Rada Działalności Pożytku Publicznego jest organem opiniodawczo-doradczym Przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego (przeczytaj więcej o Komitecie ds. Pożytku). Liczy minimum 20 członków powoływanych przez Przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Spośród nich, co najmniej połowę stanowią przedstawiciele organizacji pozarządowych, związków i porozumień organizacji pozarządowych, np. federacji, oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Reprezentanci trzeciego sektora (min. 10 osób) wybierani są spośród wcześniej zgłoszonych przez samo środowisko kandydatów. Każdy z nich musi mieć poparcie co najmniej 20 organizacji oraz innych podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy o pożytku albo 3 związków stowarzyszeń (federacji) zrzeszających organizacje pozarządowe lub podmioty określone w art. 3 ust. 3.

Inni członkowie rady to przedstawiciele organów administracji rządowej i jednostek im podległych lub przez nie nadzorowanych oraz przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego.

Tryb powoływania członków rady oraz zasady organizacji rady określa odrębne rozporządzenie. Kadencja Rady Pożytku trwa 3 lata.

Zadaniami Rady Działalności Pożytku Publicznego są w szczególności:

• wyrażanie opinii w sprawach dotyczących stosowania ustawy,
• wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych oraz programach rządowych, związanych z funkcjonowaniem organizacji pozarządowych oraz działalnością pożytku publicznego i wolontariatu,
• udzielanie pomocy i wyrażanie opinii w przypadku sporów między organami administracji publicznej a organizacjami pozarządowymi lub podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3, związanych z działalnością pożytku publicznego,
• zbieranie i dokonywanie analizy informacji o prowadzonych kontrolach i ich skutkach,
• wyrażanie opinii w sprawach zadań publicznych, zlecania tych zadań do realizacji przez organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 oraz rekomendowanych standardów realizacji zadań publicznych,
• tworzenie, we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 mechanizmów informowania o standardach prowadzenia działalności pożytku publicznego oraz o stwierdzonych przypadkach naruszenia tych standardów,
• organizowanie wyborów przedstawicieli organizacji pozarządowych do składu komitetu monitorującego w perspektywie finansowej 2014-2020.

Na ustosunkowanie się do aktów prawnych lub programów rządowych, dotyczących funkcjonowania trzeciego sektora oraz działalności pożytku publicznego i wolontariatu Rada ma 30 dni. Jeśli w tym terminie nie wyrazi opinii, traci tę możliwość.

Zgodnie z ustawą o pożytku, Rada Działalności Pożytku Publicznego powoływana jest przy Przewodniczącym Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Obsługę administracyjno-biurową Rady zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.

Niemniej każde ministerstwo, dla zapewnienia lepszej jakości współpracy i włączenia organizacji pozarządowych w realizację swoich zadań może tworzyć organy konsultacyjne i opiniodawcze składające się z przedstawicieli sektora.

Wojewódzką radę działalności pożytku publicznego powołuje Marszałek województwa na wspólny wniosek co najmniej 50 organizacji pozarządowych prowadzących działalność w danym regionie. Robi to w ciągu 2 miesięcy od dnia wpłynięcia wniosku.

Tryb powoływania członków określa w drodze uchwały zarząd województwa. Ustawa wymaga by reprezentanci trzeciego sektora stanowili co najmniej połowę członków rady, ale nie precyzuje sposobu, w jaki mają być wybrani. Aby w najlepszy sposób odpowiedzieć na potrzeby sektora w tej kwestii, założenia uchwały powinny być wcześniej skonsultowane.

Wariantów jest kilka. Marszałek może wskazać osoby spośród zgłoszonych kandydatur, może też oddać wybór reprezentacji sektora w radzie samym organizacjom pozarządowym. Wskazane jest jednak, żeby swoich przedstawicieli wybierały same organizacje. Taka możliwość wymaga jednak otwarcia się władz samorządowych na demokratyczne, choć oczywiście bardziej dla nich ryzykowne mechanizmy.

Wydaje się, że najlepszą procedurą na szczeblu województwa jest organizacja wyborów regionalnych lub subregionalnych, w których zostaną wyłonieni kandydaci, zaś marszałek powoła do rady te osoby, które uzyskają demokratyczny mandat. Organizacja wyborów, zapewnia po pierwsze, reprezentatywność rady, po drugie, mocniej wciąga szerokie grono organizacji pozarządowych w mechanizmy współpracy z władzami regionalnymi. Ważne jest również, by na etapie wyłaniania pozarządowych członków rady wojewódzkiej zapewnić równy dostęp, jeśli chodzi o terytorium działania – w radzie powinni znaleźć się reprezentanci różnych ośrodków, a nie tylko metropolii, o co łatwo, gdy wybory odbędą się w stolicy regionu.

Pozostali członkowie to przedstawiciel wojewody (administracji rządowej w regionie), przedstawiciele marszałka województwa oraz przedstawiciele sejmiku województwa. Łącznie jest to zazwyczaj 10 osób. Kadencja rady wojewódzkiej trwa 3 lata.

Do zadań wojewódzkiej rady działalności pożytku publicznego należy w szczególności:

• wyrażanie opinii w sprawach dotyczących funkcjonowania organizacji pozarządowych, w tym w zakresie programów współpracy,
• wyrażanie opinii o projektach uchwał i aktów prawa miejscowego dotyczących sfer pożytku publicznego – oznacza to, że rada ma prawo opiniować zarówno projekty uchwał sejmiku, ale także te które ma wydawać wojewoda,
• udzielanie pomocy i wyrażanie opinii w przypadku sporów pomiędzy organizacjami a administracją publiczną,
• wyrażanie opinii w sprawie zlecania zadań publicznych organizacjom – zarówno przez samorząd województwa jak i przez wojewodę,
• opiniowanie strategii rozwoju województwa,
• organizowanie wyborów przedstawicieli organizacji pozarządowych do składu komitetu monitorującego.

Zapis „w szczególności” oznacza, że powyższe zadania mogą być rozszerzane, jednak biorąc pod uwagę fakt, iż rada jest organem konsultacyjnym i opiniodawczym nie powinny one wykraczać poza tę formę aktywności. Rada sama określa sposób realizacji zadań, po zasięgnięciu opinii marszałka województwa.

Na ustosunkowanie się do projektu programu współpracy, projektu strategii rozwoju województwa czy też innych dokumentów dotyczących funkcjonowania trzeciego sektora oraz działalności pożytku publicznego i wolontariatu Rada Wojewódzka ma 30 dni. Jeśli w tym terminie nie wyrazi opinii, traci tę możliwość.

Organ wykonawczy właściwej jednostki samorządu terytorialnego, czyli w przypadku powiatu jego starosta, a w przypadku gminy wójt, burmistrz albo prezydent powołuje radę działalności pożytku publicznego na wspólny wniosek co najmniej 5 organizacji pozarządowych i podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, działających na terenie odpowiednio – powiatu albo gminy. Rada musi być utworzona w terminie dwóch miesięcy od daty wpłynięcia wniosku.

W przypadku szczebla lokalnego tryb powoływania członków rady oraz zasady jej działania określa organ stanowiący, czyli rada powiatu lub gminy. Oznacza to, że w związku z zamiarem powołania rady pożytku publicznego rada gminy lub powiatu powinna podjąć odrębną uchwałę lub też zawrzeć stosowne zasady w rocznym lub wieloletnim programie współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Przedstawiciele organizacji pozarządowych muszą stanowić co najmniej połowę składu rady powiatowej lub gminnej. A minimalny skład rad powiatowych lub gminnych to 8 osób: 2 przedstawicieli organu stanowiącego, 2 przedstawicieli organu wykonawczego, 4 przedstawicieli organizacji pozarządowych.

Struktura rad na szczeblu powiatu i gminy jest nieco prostsza niż wcześniej omawianych. Po stronie administracji są w niej reprezentowane: organ stanowiący i organ wykonawczy. Oznacza to, że część członków rady wybierze rada powiatu lub rada gminy. Kolejnych przedstawicieli powoła w przypadku powiatu – zarząd, zaś w przypadku gminy – wójt (burmistrz, prezydent). Podobnie jak w regionie, co najmniej połowę składu rady muszą stanowić przedstawiciele sektora pozarządowego.

Im bardziej lokalna jest rada, tym większa możliwość i uzasadnienie, aby jej członkowie reprezentujący sektor pozarządowy byli demokratycznie wybierani przez lokalne organizacje pozarządowe. Nie jest to możliwe na szczeblu krajowym – Przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego sam decyduje, kogo powołać do rady, spośród zgłoszonych osób. Podobnie na szczeblu województwa może być trudno przeprowadzić reprezentatywne wybory.

Kadencja rady powiatowej oraz rady gminnej trwa 3 lata.

Do zadań powiatowej i gminnej rady działalności pożytku publicznego należy w szczególności:

• opiniowanie projektów strategii powiatów i gmin,
• opiniowanie projektów uchwał i aktów prawa miejscowego dotyczących sfer pożytku publicznego, w tym programów współpracy,
• wyrażanie opinii w sprawach dotyczących funkcjonowania organizacji,
• udzielanie pomocy i wyrażanie opinii w przypadku sporów pomiędzy organizacjami a administracją publiczną,
• wyrażanie opinii w sprawie zlecania zadań publicznych, w tym zlecania ich organizacjom.

Analogicznie, jak w przypadku rad wojewódzkich, dotyczący kompetencji zapis „w szczególności” oznacza, że powyższe zadania mogą być rozszerzane. Powinny one jednak utrzymywać się w sferze konsultacji i opiniowania – zgodnie z charakterem rady.  Rady powiatowe i gminne określają sposób realizacji swoich zadań w drodze uchwały, po zasięgnięciu opinii organu wykonawczego odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego.

Rady powiatowa i gminna mają 14 dni na zaopiniowanie projektu programu współpracy, projektu strategii rozwoju powiatu lub gminy oraz innych dokumentów związanych z trzecim sektorem i działalnością pożytku publicznego.

Współpraca rad wszystkich szczebli samorządu wydaje się oczywista. Zgodnie z przepisami ustawy rady wojewódzka, powiatowa i gminna współpracują ze sobą na zasadach partnerstwa i suwerenności stron, w szczególności przez wzajemne informowanie się o kierunkach działań.

Zobacz Standardy Rad Działalności Pożytku Publicznego