Poradnik - ngo.pl

Zadanie publiczne to każde działanie administracji, które realizuje ona na podstawie ustaw. Adresatami takich zadań mogą być osoby fizyczne - obywatele, ich wspólnoty, osoby prawne oraz jednostki nieposiadające osobowości prawnej. W zależności od sposobu działania administracji podczas realizacji konkretnego zadania, można rozróżnić trzy podstawowe grupy zadań publicznych:

• Świadczenie lub zapewnienie wykonania usług na rzecz mieszkańców i innych podmiotów. Przykładem takiego działania administracji w realizacji zadań publicznych jest dostarczanie mediów (prąd, woda, ogrzewanie), odbiór i utylizacja śmieci, organizacja komunikacji zbiorowej, budowa i utrzymanie dróg, oświetlenie, usługi opiekuńcze, edukacja, budowa mieszkań socjalnych itd. Zadania z tej sfery mogą być zlecane różnym pomiotom. Przykładem jest służba zdrowia – realizacja zadań z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej czy prowadzenie szpitali przez niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej (NZOZ), które są na podstawie kontraktów finansowane przez państwo (Narodowy Fundusz Zdrowia). Zadania związane ze świadczeniem usług są również przekazywane organizacjom pozarządowym. Takim przekazaniem zadania jest powierzenie lub zlecenie realizacji zadania i udzielenie na ten cel dotacji.

• Orzekanie z wykorzystaniem w realizacji tych zadań metod władczych, przejawiających się w uprawnieniu do wydawania decyzji administracyjnych, przyznanym na podstawie przepisów ustawowych. Wykonanie decyzji administracyjnych jest zagwarantowane przymusem państwowym. W ramach tych zadań administracja może zezwalać lub zakazywać określonych działań, na podstawie kryteriów określonych w ustawach, ale rozpatrywanych i odnoszonych do każdej indywidualnej sprawy. Przykładami mogą być: pozwolenia na budowę, koncesje na alkohol, pozwolenia na wycinkę drzew itd. Ta forma realizacji zadań publicznych obejmuje również uprawnienia nadzorcze i kontrolne wykonywane przez służby, inspekcje i straże (policja, inspekcja pracy, inspekcja sanitarna, straże gminne/miejskie). Zadań o charakterze orzeczniczym, administracja nie może przekazywać podmiotom niepublicznym. Podmioty niepubliczne nie mogą również brać udziału w procesie ich wydawania (procedurze administracyjnej), chyba, że przepisy prawa dają im status strony postępowania.

• Tworzenie przepisów, norm i standardów, w ramach ustawowo przewidzianych upoważnień. Zarówno organy administracji rządowej (ministrowie, wojewodowie), jak i samorządowej (rady, sejmiki, zarządy, burmistrzowie) są upoważnieni ustawami do wydawania różnego rodzaju przepisów. Wydawanie ich odbywa się w formie zarządzeń, rozporządzeń, uchwał. Po ich publikacji, wchodzą one w życie jako powszechnie obowiązujące. Rola sektora pozarządowego w tej sferze zadań publicznych ogranicza się do konsultacji, ewentualnie inspiracji władz publicznych do podejmowania określonych działań w zakresie tworzenia lub zmiany takich przepisów.

Ponadto administracja publiczna może podejmować również działania niewładcze, polegające na inspirowaniu, koordynacji (ale nie przymusowej) określonych przedsięwzięć. Celem takich działań będzie przede wszystkim realizacja zadań publicznych w sferze kreowania lepszych warunków rozwoju cywilizacyjnego czy stymulowania rozwoju gospodarczego. W realizacji tego typu zadań organizacje pozarządowe mogą być również partnerem działań administracji publicznej.

Zadanie własne samorządu to zadanie publiczne, które ustawodawca przypisał danemu szczeblowi samorządu terytorialnego i za którego realizację ta jednostka samodzielnie odpowiada.

Realizacja zadań własnych jest finansowana z dochodów własnych jednostki samorządowej.

Ponieważ samorząd jest wspólnotą mieszkańców zamieszkujących dane terytorium, to najogólniej rzecz ujmując zadaniem własnymi administracji samorządowej jest zaspokajanie potrzeb tej wspólnoty.

Zgodnie z ustawami, jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Oznacza to, że mieszkańcy zorganizowani we wspólnotę samorządową, zaspokajają swoje podstawowe potrzeby sami, wybierając w tym celu władze, których zadaniem jest takie prowadzenie spraw, by było ono zgodne z potrzebami lokalnej wspólnoty. Polski model ustrojowy nie dopuszcza jednak pełnej dowolności w zaspokajaniu potrzeb lokalnych, stąd parlament - uchwalając stosowne ustawy - określa ustrój samorządu, zasady organizacji administracji samorządowej oraz podział zadań pomiędzy poszczególnymi szczeblami samorządów. Dzieje się to zgodnie z zasadą subsydiarności (pomocniczości), tak by zadania były realizowane jak najbliżej obywatela.

Zadania własne poszczególnych szczebli samorządu są określane ustawami. Dodatkowo, w przypadku gmin, istnieje tak zwane domniemanie kompetencji – zasada, która mówi, że do zakresu działania gminy należą wszelkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami dla innych podmiotów. W praktyce jednak ustawy tak szczegółowo określają zakres funkcjonowania poszczególnych szczebli administracji publicznej, że zakres spraw nieuregulowanych jest znikomy.

Zadania własne gminy dzielą się na obowiązkowe oraz dobrowolne. W przypadku zadań o charakterze obowiązkowym muszą być one wykonywane – w przypadku uchylania się od ich wykonania organy nadzorujące samorząd mogą stosować administracyjne środki przymusu, w celu zmuszenia do ich realizacji. W przypadku zadań dobrowolnych jednostka ma prawo je realizować, ale decyzja o podjęciu się ich realizacji zależy od lokalnych potrzeb i możliwości. Przykładowo: wypłacanie zasiłków okresowych i celowych jest zadaniem własnym gminy z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym, natomiast wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze jest określone jako zadanie gminy, ale nie ma charakteru obowiązkowego.

W całokształcie zadań publicznych znakomita większość z nich, z racji swojego charakteru, powinna być realizowana na szczeblu lokalnym – blisko podmiotów, do których są kierowane. Jednocześnie jednak istnieje szereg zadań publicznych, które winny być w całym państwie wykonywane według identycznych reguł i standardów. Trudno sobie wyobrazić sytuację, w której każda jednostka samorządu wydaje inne dokumenty tożsamości lub prawa jazdy. Podobnie trudno wyobrazić sobie sytuację, w której po taki dokument każdy obywatel musi jeździć do ministerstwa.

Rozwiązaniem są zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Zadania takie są realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego, na szczeblu lokalnym, zaś państwo potwierdza ich prawidłowość i uwiarygodnia tę czynność. Podobnie jak jednostka samorządu może zlecić organizacji pozarządowej realizację zadania publicznego, przekazując jednocześnie środki finansowe na ten cel i nadzorując tylko prawidłowość realizacji zadania, tak administracja rządowa zleca wykonywanie określonych zadań samorządom, gwarantując na ten cel środki finansowe.

Zadania zlecone mają charakter obowiązkowy – samorząd nie może odmówić ich realizacji, stąd wynikający z Konstytucji RP (art. 166) obowiązek nakładania takich zadań na samorządy ustawą, a nie umową - jak to ma miejsce w przypadku zlecania zadań organizacjom pozarządowym.

Zadania powierzone samorządu to takie, które ustawa przypisała do realizacji organowi administracji publicznej, ten zaś - w drodze porozumienia -  przekazał je jednostce samorządu terytorialnego.

W odróżnieniu od zadań zleconych, zadania powierzone są przejmowane przez samorząd terytorialny dobrowolnie, na zasadach organizacyjnych i finansowych zawartych w porozumieniu. Samorządy mogą przejmować w ten sposób zarówno zadania z zakresu administracji rządowej, jak i samorządowej (od innej jednostki lub szczebla samorządu). Podstawą prawną takich działań są zapisy ustaw samorządowych, które pozwalają zawierać porozumienia zarówno pomiędzy różnymi szczeblami administracji samorządowej, jak i pomiędzy administracją rządową i samorządową.

Ustawa nie dopuszcza przejmowania przez administrację rządową zadań samorządów terytorialnych.

Podstawowym powodem przejmowania zadań jest chęć usprawnienia funkcjonowania administracji i zbliżania jej do mieszkańców. Ponadto zdarzają się sytuacje, w których porozumienia zawierane są pomiędzy samorządami tego samego szczebla. Powodem jest zwykle chęć oszczędzania środków. Dzięki realizacji zadań przez istniejącą w jednej gminie lub powiecie instytucję na rzecz dwóch sąsiednich gmin czy powiatów, koszt przypadający na budżet każdej z jednostek się zmniejsza.