Poradnik - ngo.pl

Poza prawnymi uwarunkowaniami procesów konsultacji społecznych ważne jest by były one organizowane i przebiegały zgodnie ze standardami opisanymi w dokumencie Siedem Zasad Konsultacji. Zasady te stanowią pewne ramy dla wszystkich procesów konsultacji – bez względu na ich temat czy też szczebel administracyjny, na którym są one prowadzone. Siedem Zasad Konsultacji jest wynikiem wspólnej pracy przedstawicieli administracji i ekspertów społecznych, którzy na zaproszenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji opracowali standardy jakie powinny obowiązywać w procesach konsultacyjnych. Bezpośrednia inspiracją dla tej inicjatywy był spór o ACTA, który pokazał jak dotkliwe i okupione dużym niezadowoleniem społecznym może być pominięcie głosu obywateli przy podejmowaniu rozwiązań legislacyjnych w ważnych dla nich kwestiach.

Poczucie pominięcia odczuwane przez obywateli i związane z nim niezadowolenie utrudnia, a czasem wręcz uniemożliwia, konstruktywny dialog i poszukiwanie najlepszych dla całej wspólnoty rozwiązań prawnych. Kluczowe jest stwarzanie sytuacji dialogu i możliwości wymiany opinii w momencie kiedy rozwiązania są jeszcze w trakcie projektowania, a osoby które odczują wpływ tych rozwiązań powinny mieć szansę wpływu na ich ostateczny kształt i zaopiniowania proponowanych rozwiązań.

Dialog ten zawsze powinien być prowadzony w zgodzie ze standardami ujętymi w dokumencie Siedem Zasad Konsultacji.

Oto one:

1. DOBRA WIARA: Konsultacje prowadzone są w duchu dialogu obywatelskiego. Strony słuchają się nawzajem, wykazując wolę zrozumienia odmiennych racji.
    
2. POWSZECHNOŚĆ: Każdy zainteresowany tematem powinien móc dowiedzieć się o konsultacjach i wyrazić w nich swój pogląd.
    
3. PRZEJRZYSTOŚĆ: Informacje o celu, regułach, przebiegu i wyniku konsultacji muszą być powszechnie dostępne. Jasne musi być, kto reprezentuje jaki pogląd.
    
4. RESPONSYWNOŚĆ: Każdemu, kto zgłosi opinię, należy się merytoryczna odpowiedź w rozsądnym terminie, co nie wyklucza odpowiedzi zbiorczych.
    
5. KOORDYNACJA: Konsultacje powinny mieć gospodarza odpowiedzialnego za konsultacje politycznie i organizacyjnie. Powinny one być odpowiednio umocowane w strukturze administracji.
    
6. PRZEWIDYWALNOŚĆ: Konsultacje powinny być prowadzone od początku procesu legislacyjnego. Powinny być prowadzone w zaplanowany sposób i w oparciu o czytelne reguły.
    
7. POSZANOWANIE INTERESU OGÓLNEGO: Choć poszczególni uczestnicy konsultacji mają prawo przedstawiać swój partykularny interes, to ostateczne decyzje podejmowane w wyniku przeprowadzonych konsultacji powinny reprezentować interes publiczny i dobro ogólne.

Organizując konsultacje społeczne należy zastanowić się, w jaki sposób zapewnić realizację Siedmiu Zasad. Każdą z nich można spełnić w wariancie minimalnym, a także rozbudowanym. To na jaki wariant zdecyduje się organizator ma oczywiście konsekwencje w nakładzie pracy jaki będzie musiał wykonać prowadząc konsultacje. Istotne jest by decyzję o tym, w jakim wariancie zrealizowane zostaną konsultacje społeczne podejmować adekwatnie do wagi kwestii, która stanowi przedmiot procesu. Jeśli projektowane rozwiązanie będzie miało doniosłe konsekwencje dla obywateli, należy organizować je w wariancie rozbudowanym. Z całą pewnością ważne jest by decyzję o wariancie w jakim przeprowadzone zostaną konsultacje podjąć przed ich rozpoczęciem.

To czy konsultacje faktycznie organizowane są z poszanowaniem Siedmiu Zasad Konsultacji nie zawsze da się łatwo sprawdzić. Stopień trudności przełożenia poszczególnych zasad na standardy działania jest bowiem zróżnicowany. Na przykład w przypadku zasady Powszechności zdecydowanie łatwiej określić kryteria dla takiej oceny niż w przypadku zasady Dobrej Wiary - jednak nie jest to niemożliwe. Aby sprawdzić czy konsultacje przebiegają zgodnie z zasadą Powszechności można zobaczyć czy informacja o rozpoczęciu konsultacji została umieszczona w ogólnodostępnych miejscach (takich jak BIP i strona internetowa ministerstwa lub urzędu gminy) i czy propozycje poddane konsultacjom umieszczono na publicznie dostępnej platformie internetowej służącej konsultacjom społecznym.

Także w odniesieniu do zasady Dobrej Wiary istnieją kryteria, które pozwalają zweryfikować czy proces przebiegał z jej poszanowaniem. Na przykład: działania świadczące o gotowości organizatora konsultacji na przyjęcie opinii krytycznych od uczestników procesu, w odniesieniu do propozycji rozwiązań oraz gotowości na wprowadzenie do nich zmian. Warto jednak pamiętać, że zasada Dobrej Wiary odnosi się nie tylko do akcji podejmowanych przez organizatorów konsultacji, ale także ich uczestników - i oni powinni wykazywać się otwartością na rozwiązania proponowane przez pozostałych interesariuszy procesu i być gotowym na zmianę opinii pod wpływem argumentów przez nich formułowanych.

Kryteria, na podstawie których można stwierdzić czy poszczególne zasady konsultacji są realizowane, opisano w dokumencie Siedem Zasad Konsultacji wydanym przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji (w rozdziale zatytułowanym 1.4. PO CZYM POZNAĆ, ŻE STOSUJEMY SIEDEM ZASAD KONSULTACJI?).

Rozwinięcie Siedmiu Zasad Konsultacji na potrzeby ich zastosowania w konsultacjach prowadzonych przez samorządy znajduje się z kolei w Kanonie Lokalnych Konsultacji Społecznych (www.kanonkonsultacji.pl) opracowanym w 2013 i 2014 roku przez Grupę Roboczą z udziałem ekspertów społecznych, przedstawicieli samorządów i resortów. Kanon został zarekomendowany przez Związek Miast Polskich oraz Związek Powiatów Polskich. Wskazuje jak zastosować Siedem Zasad Konsultacji tworząc samorządowe regulaminy konsultacji społecznych oraz jak stosować Siedem Zasad Konsultacji w praktyce – w procesach konsultacji.

Część poradnika dotycząca konsultacji społecznych została opracowana przez Fundację Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych i Pracownię Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” w ramach projektu „Konsultacje z zasadami” (www.konsultacjezzasadami.pl). Autorzy: Oktawiusz Chrzanowski (FISE), Ewa Stokłuska, Katarzyna Wyrwińska, Agata Bluj („Stocznia”)