Poradnik - ngo.pl

Przepisy o zgromadzeniach publicznych zawarte są w ustawie – Prawo o zgromadzeniach. To nowa ustawa, która zaczęła obowiązywać pod koniec 2015 r. Zastąpiła stary i krytykowany akt prawny. Ustawa – Prawo o zgromadzeniach zawiera m.in. postulowane przez organizacje pozarządowe przepisy o uproszczonym trybie zgłaszania zgromadzeń, a także o zgromadzeniach spontanicznych.

W 2016 r. następuje poważna i bardzo kontrowersyjna nowelizacja ustawy, na mocy której możliwe jest organizowanie zgromadzeń cyklicznych.

Art. 3. ust. 1 ustawy - Prawo o zgromadzeniach

Zgromadzeniem jest zgrupowanie osób na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób w określonym miejscu w celu odbycia wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska w sprawach publicznych.

Obywatele mają prawo manifestować. To prawo zapisane w konstytucji. Władza publiczna nie może tego prawa racjonować, zgadzając się lub nie na zgromadzenie. Obywatele zgłaszają więc chęć organizowania manifestacji informując organ gminy lub centrum kryzysowe o swoich zamiarach. W przypadku zgromadzeń spontanicznych nawet to nie jest potrzebne.

Wyłom od powyższej logiki stanowią uchwalone w 2016 r. (weszły w życie w kwietniu 2017 r.) przepisy o zgromadzeniach cyklicznych, których organizacja wymaga ZGODY. Dodatkowo zgoda ta nie jest wydawana przez organ gminy (czyli jednostki, na której terenie odbędzie się manifestacja) ale przez wojewodę.

Organizatorem zgromadzenia może być każdy. Oznacza to, że może być to osoba fizyczna (osoba prywatna) jeśli ma pełną zdolność do czynności prawnych. Organizatorem może też być osoba prawna (a więc również organizacja pozarządowa). Zgłaszając zgromadzenie podajemy dane organizatora.

Ustawa – Prawo o zgromadzeniach opisuje trzy rodzaje zgromadzeń:

1. zgromadzenia (zgłaszane w dwóch trybach: zwykłym i uproszczonym) - w dalszej części tekstu ten rodzaj zgromadzeń, dla odróżnienia od pozostałych nazywamy zwykłymi, chociaż sama ustawa nie posługuje się tym określeniem.
2. zgromadzenia spontaniczne
3. zgromadzenia cykliczne

Z rodzajem zgromadzenia związane są różne formy jego zgłaszania (zgłaszania lub uzyskiwania zgody - w przypadku zgromadzeń spontanicznych zgłoszenie nie będzie wymagane), różne obowiązki organizatorów i wzajemne relacje pomiędzy zgromadzeniami.

Obowiązki organizatorów związane ze zgłaszaniem czy uzyskiwaniem zgody opisane są na podstronach poświęconych poszczególnym rodzajom zgromadzeń (zobacz: zwykłe, spontaniczne i cykliczne).

Obowiązki związane z samym przebiegiem manifestacji koncentrują się na przewodniczącym zgromadzenia. Przewodniczącym może być organizator lub inna osoba. Powinna mieć identyfikator, albo w inny sposób wyróżniać się wśród uczestników manifestacji, tak żeby zarówno oni jak i służby porządkowe (policja) nie miały wątpliwości jaką pełni rolę.

Poniższe porady dla przewodniczącego przytaczamy za poradnikiem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka „CO MUSISZ WIEDZIEĆ ZANIM ZORGANIZUJESZ LUB PÓJDZIESZ NA DEMONSTRACJĘ?”

• Zadbaj, żeby zgromadzenie przebiegało zgodnie z przepisami oraz bez szkód powstałych z winy uczestników zgromadzenia.
• Bądź w kontakcie z przedstawicielami obecnych w miejscu zgromadzenia władz, w tym policji.
• Musisz się wyróżniać, w tym mieć identyfikator.
• Musisz zadbać, żeby te osoby, które zachowują się niezgodnie z prawem lub udaremniają zgromadzenie opuściły zgromadzenie. W przypadku niepodporządkowania się zwróć się o pomoc do policji lub straży gminnej (miejskiej).
• Jeżeli uczestnicy zgromadzenia nie podporządkują się poleceniom lub gdy przebieg zgromadzenia narusza przepisy ustawy albo kodeksu karnego, to masz obowiązek rozwiązać zgromadzenie.
• Z końcem czasu przewidzianego na zgromadzenie, jako przewodniczący powinieneś rozwiązać zgromadzenie.

Jak napisaliśmy powyżej prawo do organizowania pokojowych manifestacji to wolność konstytucyjna. Władze publiczne mogą jednak w określonych sytuacjach zakazać zgromadzenia. Ustawa wymienia trzy sytuacje.

• Kiedy zgromadzenie nie jest pokojowe

Zgromadzenia można zakazać jeśli „jego cel narusza wolność pokojowego zgromadzania się, jego odbycie narusza art. 4 (m.in. kiedy uczestnicy posiadają broń, materiały wybuchowe itp.) lub zasady organizowania zgromadzeń albo cel zgromadzenia lub jego odbycie naruszają przepisy karne”.

• Manifestacje zaplanowane zostały w tym samym miejscu i czasie

Sytuacji kiedy nakładają się na siebie różne zgromadzenia, organizowane przez różnych organizatorów, poświęcono w ustawie najwięcej miejsca. Ustawa nie wymaga jednak, żeby automatycznie zakazać wtedy jednego ze zgromadzeń. W pierwszej kolejności powinno się dążyć do pozytywnego załatwienia sprawy.

Po pierwsze to, że dwie grupy chcą manifestować w tym samym miejscu i czasie („w odległości mniejszej niż 100 m”) nie od razu musi oznaczać ich kolizję i zagrożenie dla bezpieczeństwa. Przepisy opisujące procedurę rozstrzygania, które zgromadzenie ma pierwszeństwo odnoszą się do sytuacji kiedy „nie jest możliwe ich (zgromadzeń) odbycie w taki sposób, aby ich przebieg nie zagrażał życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach”.

Po drugie ustawa opisuje procedurę rozprawy administracyjnej, podczas której organizatorzy mogą rozmawiać ze sobą, próbując uzgodnić miejsce i czas zgromadzeń, które zapobiegnie zagrożeniom.

Ustawa rozstrzyga, że kiedy nie da się pogodzić różnych zgromadzeń (stwierdzić, że nie będą sobie przeszkadzały, bądź dostosować ich czas i miejsce), pierwszeństwo ma manifestacja zgłoszona jako pierwsza („decyduje kolejność wniesienia zawiadomienia”). Organ gminy wzywa organizatora drugiej (lub kolejnych) manifestacji do zmiany ich miejsca lub czasu. Jeśli organizator nie zastosuje się do tego wezwania organ wydaje decyzje o zakazie zgromadzenia.

• Kiedy zgromadzenie zwykłe koliduje ze zgromadzeniem cyklicznym Zakazuje się zgromadzenia jeśli ma się ono odbyć w miejscu i czasie, w których odbywają się zgromadzenia organizowane cyklicznie. Dotyczy to nawet sytuacji, kiedy zgromadzenie to zgłoszone zostało na długo przed wydaniem zgody na zgromadzenie cykliczne.

Od decyzji o zakazie zgromadzenia można się odwołać w terminie 24 godzin od jej udostępnienia w Biuletynie Informacji Publicznej. Odwołujemy się do sądu okręgowego właściwego dla siedziby organu gminy, a jeśli jego decyzja jest dla nas niekorzystana, do sądu apelacyjnego. Ustawa – Prawo o zgromadzeniach przewiduje szybki tryb rozpatrywania takich odwołań (dla obu instancji – obu sądów), żeby w przypadku uchylenia zakazu umożliwić odbycie się manifestacji.

Władze publiczne mają opisane powyżej możliwości zakazywania manifestacji. Mogą też przerywać już trwające zgromadzenia. Procedura ta opisana jest jako rozwiązanie zgromadzenia.

O rozwiązaniu może (powinien) zadecydować sam organizator/przewodniczący zgromadzenia – wtedy kiedy manifestacja wymyka się spod kontroli. Rozwiązaniem jest też po prostu jej planowe zakończenie (oba przypadki opisaliśmy wyżej, w cz. dotyczącej obowiązków organizatora).

Rozwiązać zgromadzenie może również przedstawiciel organu gminy, jeżeli:

• jego przebieg zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach,
• powoduje istotne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego na drogach publicznych (w przypadku zgromadzeń zgłaszanych w trybie uproszczonym, czyli takich które miały nie ingerować w ruch na drogach),
• narusza przepisy ustawy – Prawo o zgromadzeniach albo przepisy karne.

Przedstawiciel gminy musi najpierw uprzedzić o konieczności rozwiązania zgromadzenia organizatora/przewodniczącego zgromadzenia. Jeśli po apelu przedstawiciela gminy organizator nie rozwiąże zgromadzenia rozwiązuje je przedstawiciel.

Rozwiązanie następuje przez wydanie decyzji ustnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu, poprzedzonej dwukrotnym ostrzeżeniem uczestników zgromadzenia o możliwości jego rozwiązania, a następnie ogłoszonej organizatorowi/przewodniczącemu zgromadzenia lub ogłoszonej publicznie uczestnikom zgromadzenia (w przypadku niemożności skontaktowania się z organizatorem/przewodniczącym). Taką ogłoszoną decyzję doręcza się następnie organizatorowi zgromadzenia, tym razem już na piśmie w terminie 72 godzin od jej podjęcia (organizatorowi zgromadzenia przysługuje prawo wniesienia odwołania).

Zgromadzenia spontaniczne mogą być rozwiązywane w określonych sytuacjach przez policję. Opisujemy to na podstronie dotyczącej zgromadzeń spontanicznych, czyli nie zgłaszanych wcześniej gminie i nie wymagających zgody wojewody.